ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΒΑΣΙΛΗ ΤΣΙΑΝΟ, ΚΑΘΗΓΗΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΤΟΥ ΚΙΕΛΟΥ

Τη συνέντευξη πήρε η Τζέλα Αλιπράντη

H Κομισιόν παρουσίασε το νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο σαν μια πρόταση ισορροπίας ανάμεσα στις διαφορετικές προσεγγίσεις των κρατών μελών για το ζήτημα. Επιτυγχάνεται αυτή, κατά τη γνώμη σας, ή υπερίσχυσε σαν φιλοσοφία η θέση των χωρών του Βίσεγκραντ τελικά;
Εγώ, κατ’ αρχήν, έχω μια σχεδόν ανορθόδοξη ερμηνεία του συμφώνου. Για να το καταλάβει κάποιος, κατά τη γνώμη μου, πρέπει να το διαβάσει σε σχέση με τη γερμανική πρόταση, το non paper του Ζεεχόφερ που είχε δοθεί στη δημοσιότητα προ έξι μηνών. Εν συγκρίσει, λοιπόν, τα προσωρινά αποτελέσματα του συμφώνου, καθώς η τελική απόφαση θα ληφθεί από το ευρωκοινοβούλιο και τους υπουργούς των κρατών αργότερα, είναι ξεκάθαρα βελτιωμένα. Για παράδειγμα, το γερμανικό non paper μιλούσε για πολύ πιο αυστηρές και υποχρεωτικές διαδικασίες screening, ενώ τώρα στην ουσία πρόκειται για παραλλαγή των υπαρχόντων διαδικασιών screening που έχουμε. Επίσης το προτεινόμενο σύμφωνο είναι σαφώς καλύτερο και από τις τοποθετήσεις των χωρών του Βίσεγκραντ, που δεν συμπεριλαμβάνονταν στο non paper -είναι λάθος να πιστεύουμε ότι αυτά τα κράτη έχουν ολοκληρωμένες αντιλήψεις και στρατηγικές για το θέμα. Αυτό που κάνει η πρόταση για το νέο σύμφωνο, είναι ότι φέρνει μια μεταβίβαση εξουσίας από τις γνωστές ανταγωνιστικές ομάδες-κράτη εντός της ΕΕ προς όφελος του βαθέος κράτους της Κομισιόν. Ουσιαστικά εμφανίζεται και αποκτά πρόσωπο μια τρίτη δύναμη στη διαδικασία, που είναι τα ad hoc τμήματα της ίδιας της Κομισιόν, οι εμπειρογνώμονές της. Αν θέλουμε να δούμε ποιος επιβλήθηκε σε αυτή την προσωρινή εκδοχή, τότε βλέπουμε την υπογραφή της κ. Γιόχανσον.

Αναφερθήκατε στη διαδικασία screening (ταυτοποίηση, χώρα καταγωγής κτλ.). Το νέο σύμφωνο, βάσει των αποτελεσμάτων αυτής, προβλέπει 2 διαδικασίες ασύλου, για πιθανά αρνητική απόφαση, η αίτηση να εξετάζεται με ταχείες διαδικασίες στα σύνορα, αλλιώς κανονικά εντός της χώρας. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει τερματισμό των απάνθρωπων καταστάσεων τύπου Μόριας ή υπάρχει κίνδυνος καταπάτησης των δικαιωμάτων των αιτούντων από το screening και τις ταχείες διαδικασίες;
Να πούμε για αρχή ότι όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, δεν έχουμε μια μετάβαση σε μια μετα-Δουβλίνο εποχή. Ισχύει ό,τι ακριβώς και πριν, με τα θετικά και τα αρνητικά στοιχεία του Δουβλίνου. Δεύτερον, αν εφαρμοστεί αυτός ο σχεδιασμός της Κομισιόν, θα έχουμε κάτι καινούργιο όσον αφορά τα hotspots. Θα έχουμε ένα δεσμευτικό ταβάνι για την παραμονή των ανθρώπων στα πρώτα κέντρα εισόδου, στα ΚΥΤ των νησιών δηλαδή για την Ελλάδα, που θα ονομαστούν border screening center (κέντρο ταυτοποίησης συνόρων). Αν τηρηθεί το γράμμα της όλης διαδικασίας, θα υπάρχει μια θετική εξέλιξη, γιατί έτσι καμιά χώρα δεν θα μπορεί να κρατά τους πρόσφυγες για μεγάλα χρονικά διαστήματα στα σύνορα, όπως γίνεται τώρα στα νησιά. Το μάξιμουμ θα είναι οι 20 εβδομάδες -12 θα είναι το κανονικό πρώτο όριο- και μετά θα πρέπει να μεταφέρονται. Να πούμε επίσης ότι δεν προβλέπεται να είναι κλειστά αυτά τα κέντρα. Επίσης, με τη μετατροπή της «νέας Μόριας» σε πιλοτικό κέντρο υποδοχής υπό την άμεση επίβλεψη της Κομισιόν εγκαινιάζεται η μετα-hotspot εποχή, που στη συγκεκριμένη περίπτωση σημαίνει και το τέλος της αθλιοποίησης δια μέσω των στρατοπέδων «ζούγκλα».

Μηχανισμός καταπολέμησης των επαναπροωθήσεων

Το σύμφωνο, όμως, αφήνει ανοιχτό το ενδεχόμενο για κράτηση των αιτούντων στα σύνορα μέχρι και τρεις μήνες. Αυτό δεν θα μπορούσε να το εκμεταλλευτεί η ελληνική κυβέρνηση για να φτιάξει τα κλειστά κέντρα στα νησιά;
Η δυνατότητα κράτησης που δίνεται από το σύμφωνο δεν είναι γενικευμένη. Δεν προβλέπεται, δηλαδή, μια διαδικασία φυλάκισης όλων όσων εισέλθουν και περάσουν σε μια πρώτη διαδικασία καταγραφής των δεδομένων τους, η οποία αρχίζει μέσα σε 6 μέρες, το πολύ 12, και μετά επεκτείνεται μέχρι 12 εβδομάδες. Τα άτομα αυτά δεν θα είναι φυλακισμένα, ούτε προφυλακισμένα, θα ισχύουν όλες οι υπαρκτές ρυθμίσεις που ίσχυαν και πριν. Το ζήτημα, βέβαια, είναι το πώς θα δουλέψει το ελληνικό κράτος, όπως και τα άλλα κράτη-μέλη, αν θα έρχεται ο εισαγγελέας, αν θα έχουν όντως πρόσβαση σε άσυλο οι εισερχόμενοι κτλ. Το θέμα της κράτησης ήταν κάτι που το φοβόμασταν πριν την παρουσίαση της πρότασης της Κομισιόν για το σύμφωνο. Φοβόμασταν μην προκύψει ένα αρχιπέλαγος κλειστών στρατοπέδων ή εξω-ευρωπαϊκών στρατοπέδων για την εξέταση ασύλου, που θα ήταν ακόμα χειρότερο. Ευτυχώς τα αποφύγαμε αυτά τα σενάρια. Βέβαια, αν και πρόκειται για μια εφ’ όλης της ύλης αναθεώρηση των υπαρκτών δεδομένων του Σέγκεν, δεν έχει κάποιο θεαματικό χαρακτήρα, όπως θα είχε αν περνούσαμε σε μια εκδοχή δυναμικών ποσοστώσεων. Υπάρχουν, όμως, δύο άλλα πολύ θετικά σημεία. Το ένα απαντά στη δραματική κατάσταση που επικρατεί στα ελληνο-βουλγαρικά και ελληνο-τουρκικά σύνορα, στα θαλάσσια ελληνικά σύνορα, όπως και στης Μάλτας και της Κύπρου. Πρόκειται για την υιοθέτηση ενός αυτόνομου μηχανισμού για τις παράνομες επαναπροωθήσεις, που θα μπορεί να καταδιώκει τα κράτη-μέλη που τις διαπράττουν. Είναι μια πολύ σημαντική και θετική εξέλιξη, που δεν την περιμέναμε, και δείχνει ότι η θέση της Κομισιόν είναι όντως κατά των επαναπροωθήσεων και θα τις καταπολεμήσει. Το δεύτερο θετικό σημείο αφορά τις οικογενειακές επανενώσεις, για τις οποίες προβλέπεται (ακόμα και για αυτούς που είναι στις κατηγορίες κάτω του 20% αναγνώρισης ασύλου) ότι εφόσον υπάρχουν αδέρφια, να γίνεται άμεση μετακίνηση του αιτούντος σε όποια χώρα βρίσκονται αυτά. Πρόκειται για μια αυτοματοποίηση του μηχανισμού, που δεν υπάρχει μέχρι τώρα. Άλλα καινούργια στοιχεία είναι η δυνατότητα μετάβασης από διαδικασία ασύλου σε διαδικασία βίζας, αν ο αιτών έχει πτυχίο ευρωπαϊκού πανεπιστημίου και η πρόβλεψη για συμμετοχή στην αλληλεγγύη των κρατών που δεν θέλουν να πάρουν αιτούντες άσυλο, μέσω της χρηματοδότησης επιστροφών.

Η παγίδα για τις χώρες του Βίσεγκραντ

Αυτό είναι ένα σημείο που έχει τύχει έντονης κριτικής, καθώς πολλοί διαβάζουν σε αυτό ένα χαρακτήρα εθελοντισμού. Δίνοντας τη δυνατότητα στα κράτη να μην κάνουν μετεγκαταστάσεις από τις χώρες πρώτης υποδοχής προσφύγων, αλλά να τους χρηματοδοτούν τις επιστροφές, πρακτικά δεν υπάρχει ο κίνδυνος να γίνεται μόνο το δεύτερο;
Αυτό το κομμάτι είναι η μεγάλη παγίδα για τις χώρες του Βίσεγκραντ. Το σύμφωνο προβλέπει μια υποχρεωτική συμμετοχή στα βάρη της μετανάστευσης και του ασύλου. Το τρικ είναι ότι υπάρχει μια ευελιξία μεταξύ ποσόστωσης υποδοχής και χρηματοδότησης επιστροφών. Οι επιστροφές, όμως, είναι πανάκριβες, κάθε μία κοστίζει περίπου 20-30.000 ευρώ και απαιτεί 5 αστυνομικούς ανά άτομο. Τα κράτη, λοιπόν, που θα επιλέξουν να μην πάρουν αιτούντες, θα πρέπει να βρουν να χρηματοδοτήσουν τις επιστροφές άλλων, ανάλογα με το ποσοστό που τους αντιστοιχεί, κι αν αυτές δεν ολοκληρωθούν μέσα σε 8 μήνες, που συνήθως δεν συμβαίνει, θα πρέπει να πάρουν στο έδαφός τους τα άτομα προς επιστροφή από την πρώτη χώρα υποδοχής και να συνεχίσει από εκεί η διαδικασία. Είναι ένα μικρό μετα-Δουβλίνο!

Το σύμφωνο εστιάζει αρκετά στη φύλαξη συνόρων, στην πάταξη της παράνομης διακίνησης κτλ. Ταυτόχρονα, όμως, δεν φαίνεται ν’ ανοίγουν νόμιμες δίοδοι. Η διαδικασία βίζας που είπατε πριν, αναφέρεται σε άτομα «υψηλού ταλέντου», όπως τα χαρακτηρίζει το σύμφωνο. Πόσο συχνά, όμως, είναι αυτά τα άτομα που χρήζουν ανθρωπιστικής βοήθειας και μετακινούνται από τη χώρα τους;
Με αυτή την «αλλαγή πόρτας», όπως λέγεται, στην εξέταση του καθεστώτος των αιτούντων, είτε μέσω οικογενειακής επανένωσης, είτε μέσω πτυχίου, η Κομισιόν ουσιαστικά προσπαθεί να συνομιλήσει με τις καθαρά μεταναστευτικές ροές. Αυτό, βέβαια, δεν ισχύει για όσους δεν υπάγονται σε μία από τις 2 κατηγορίες. Ένα 25%, όμως, των μεταναστών, από την Αφρική κυρίως, έχουν ευρωπαϊκά πτυχία και είχαν απελαθεί κατά το παρελθόν γιατί είχε λήξει η βίζα τους. Οπότε πρόκειται για ένα τρόπο επικοινωνίας μαζί τους και για ένα δείγμα ότι η Κομισιόν αρχίζει και καταλαβαίνει κάποια πράγματα. Από την άλλη, υπάρχει μια εντυπωσιακή αύξηση των κονδυλίων για τη συνεργασία με τις χώρες προέλευσης. Μόνο η Γερμανία προβλέπεται να τα αυξήσει από 2 δισ. σε 9 δισ. ευρώ το χρόνο, δηλαδή περίπου τριπλάσια από τις ετήσιες εξυπηρετήσεις του κρατικού χρέους της Ελλάδας. Αυτό συμβαίνει προκειμένου να διευκολυνθούν οι επιστροφές. Όταν, όμως, αυξάνονται οι επιστροφές, αυξάνονται και τα αιτήματα των άλλων χωρών για νόμιμες οδούς. Είναι μια διαδικασία πινκ πονκ.

Είπατε στην αρχή ότι το σύμφωνο ακόμα πρέπει να συζητηθεί στο Ευρωκοινοβούλιο και στο Συμβούλιο. Εκτιμάτε ότι υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης ή κίνδυνος χειροτέρευσης της πρότασης της Κομισιόν;
Μέσα στους επόμενους τρεις μήνες, θα έχουμε τη δυνατότητα να εντοπίσουμε όλοι τα πραγματικά προβληματικά σημεία του συμφώνου. Ένα απ’ αυτά είναι -πέραν του ότι χάσαμε τον αυτοματισμό των ποσοστώσεων που θα ήταν πραγματικά μια νίκη για τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και για τα κράτη μέλη της πρώτης υποδοχής- ότι δεν αναβαθμίζεται ουσιαστικά σε εκτελεστικό επίπεδο ο ρόλος της EASO, μάλλον υποβαθμίζεται. Για να έχουμε, όμως, μια πραγματική ευρωπαϊκή πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, χρειαζόμαστε και μια πραγματική ευρωπαϊκή υπηρεσία ασύλου, που όπως παρεμβαίνει η Frontex για την περιφρούρηση των συνόρων, θα μπορούσε αντίστοιχα να παρεμβαίνει για την περιφρούρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο άσυλο.