Εδώ και μια δεκαετία (από τότε που ξέσπασε η δημοσιονομική κρίση στην κοινωνία μας) βρισκόμαστε σε ένα μεταίχμιο, σε ένα μεταβατικό στάδιο όσον αφορά την κομματική λειτουργία της δημοκρατίας μας. Κόμματα εμφανίζονται και εξαφανίζονται μέσα σε μια νύχτα (στην κυριολεκτική έννοια και με μεταφορικούς όρους). Ποιος θυμάται π.χ. το Ποτάμι σήμερα ή τους ΑΝ.ΕΛΛ. (Ανεξάρτητους Ελληνες); Ποιος μπορεί να θυμηθεί τον πολιτικό ρόλο κομμάτων όπως π.χ. ήταν ο ΛΑΟΣ ή το άλλο κόμμα του Λεβέντη;

Εφόσον η δομή και η λειτουργία μιας σύγχρονης δημοκρατικής πολιτικής κοινωνίας έχει συνδεθεί με τα κόμματα, οφείλουμε να εξετάσουμε ποια από αυτά είναι στην πραγματικότητα κόμματα και ποια είναι υποκομματικές ενώσεις έκφρασης επιμέρους κοινωνικών συμφερόντων. Επιπλέον οφείλουμε να εξετάσουμε τις ριζικές αλλαγές που έχουν συμβεί στο πολιτικό σύστημα και προ πάντων να λάβουμε υπόψη μας τη νέα πολιτική πραγματικότητα, η οποία δεν είναι άλλη από τα πρωτεία του οικονομικού στοιχείου έναντι του πολιτικού. Η τελευταία αυτή ριζική τομή έχει επιδράσει στον τρόπο με τον οποίο δομείται το πολιτικό και στον τρόπο με τον οποίο ασκείται η πολιτική.

Στις μέρες μας το κλασικό κοσμοείδωλο της πολιτικής νεωτερικότητας για τις σχέσεις κοινωνίας, κόμματος, κυβέρνησης, κράτους είναι παρωχημένο. Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο η κοινωνία μέσω της κομματικής αντιπροσώπευσης συνδέεται με το πολιτικό στοιχείο το οποίο ως κυβέρνηση και κράτος οργανώνει τον δημοκρατικό πολιτικό ανταγωνισμό. Αυτό το μοντέλο μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η εργαλειακή αντίληψη περί πολιτικής. Απέναντι σε αυτό το μοντέλο έκανε την εμφάνισή του το σύγχρονο μοντέλο της επικοινωνιακής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι τα τέσσερα αυτά «πράγματα»: κοινωνία, κόμμα (ή γενικότερα τύποι αντιπροσώπευσης κοινωνικών δυνάμεων και συμφερόντων), κυβέρνηση και κράτος δεν εντάσσονται στην πολιτική λογική μιας ιεραρχικής πυραμίδας, αλλά επαναπροσδιορίζονται ως δυναμικά στοιχεία στην καθολική εξελικτική ιστορική διαδικασία. Συγκροτούν ένα ενιαίο επικοινωνιακό σύμπαν, το οποίο αναζητεί τις επιμέρους διαμεσολαβήσεις ανάμεσα στα στοιχεία του.

Αυτές οι ιδέες για τη νέα, σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα με οδηγούν στις εξής σκέψεις: Πρώτον η ελληνική πολιτική κοινωνία περνάει μια κρίση «κομματικής απροσδιοριστίας»! Αυτό σημαίνει ότι θα βρει τον δρόμο της μόνον εάν επαναπροσδιορισθούν τα ίδια τα κόμματα ως πολιτικές δομές έκφρασης και αντιπροσώπευσης των κοινωνικών δυνάμεων στη σύγχρονη επικοινωνιακή πολιτική πραγματικότητα. Δυστυχώς στην Ελλάδα δεν έχει γίνει γενικά αντιληπτό ότι η σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία έχει μετασχηματισθεί σε επικοινωνιακή οντότητα. Δεν έχουμε κατανοήσει ότι η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας προκάλεσε μια οντολογική μετατόπιση: με τη μαρξική ορολογία, η ριζική ανατροπή που έχει συντελεσθεί μπορεί να περιγραφεί ως εξής: αναποδογυρίζεται το σχήμα «παραγωγικές δυνάμεις – παραγωγικές σχέσεις». Αυτό σημαίνει ότι, εάν δεν κατανοήσουμε αυτή την ανατροπή, θα «κατασκευάσουμε» τύπους κοινωνικής αντιπροσώπευσης ή μορφές πολιτικής ένταξης σύμφωνα με το παρωχημένο εργαλειακό μοντέλο περί πολιτικής.

Η δεύτερη σκέψη μου αναφέρεται στις προοπτικές του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. ως πολιτικού κόμματος στις συνθήκες της εποχής μας. Εννοώ τις πραγματολογικές επικοινωνιακές συνθήκες συγκρότησης του πολιτικού. Κατά τη θεωρητικο-πολιτική άποψή μου, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έχει μπροστά του μια ιστορική στιγμή («Moment» λέει ο Hegel): να αυτοπροσδιοριστεί ως κομματική πρωτοπορία σε μια κοινωνία η οποία βγαίνει τραυματισμένη μέσα από δύο απανωτές κρίσεις: τη δημοσιονομική και την πανδημική.

Με την πρόταση που έκανε ο πρόεδρός του, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έκανε ένα αποφασιστικό βήμα για να υπερβεί τον παλιό εργαλειακό εαυτό του και να «κατασκευάσει» τις σχέσεις του με την κοινωνία, την κυβέρνηση, το κράτος, την οικονομία με εντελώς και ριζικά διαφορετικές προϋποθέσεις που ανταποκρίνονται στο νέο επικοινωνιακό κομματικό μοντέλο κοινωνικής αντιπροσώπευσης.

Υποστηρίζω ότι το συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. δεν είναι μόνον ένα forum διαβουλεύσεων που αναφέρονται στην οργανωτική δομή του, ούτε ένα forum διαμόρφωσης ιδεολογικών προγραμμάτων. Είναι πάνω από όλα η πολιτική και ιστορική στιγμή της κοινωνίας μας, η οποία επιδιώκει να αυτοπροσδιοριστεί ως σύγχρονη πολιτική οντότητα. Ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. σηκώνει το βάρος της πολιτικής πρωτοπορίας σε μια κοινωνία, όπως είναι η ελληνική, η οποία πάσχει από την «τύφλωση» του Elias Canetti. Δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί ως πολιτικό σύστημα!

 καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης