Το νεοναζιστικό τάγμα «Αζόφ», αν και όχι το μοναδικό ή το μεγαλύτερο της νοσηρής «βεντάλιας» του ουκρανικού εθνικισμού, συνοψίζει το σύνολο των χαρακτηριστικών του σύγχρονου ευρωπαϊκού νεοναζισμού, όχι μόνο στην ένοπλη εκδοχή του, αλλά και σε ό,τι αφορά στη θεσμική σύμφυσή του με το κράτος.

Η γέννηση

Το «Αζόφ», μαζί με ομογάλακτά του τάγματα, όπως το «Αϊντάρ», το «Ντονμπάς» και ο «Δεξιός Τομέας», είναι από τους διασημότερους, στο εξωτερικό, ένοπλους, ουκρανικούς νεοναζιστικούς σχηματισμούς, εγκαλούμενο από τον ΟΗΕ και άλλες διεθνείς οργανώσεις και θεσμικούς φορείς, για εγκλήματα πολέμου, κατά τον εμφύλιο της Ουκρανίας από την Άνοιξη του 2014.

Ούτε όμως η ανοιχτά δηλωμένη ναζιστική ιδεολογία του, ούτε τα εγκλήματα πολέμου που διέπραξε, εμπόδισαν την ουκρανική κυβέρνηση να το εντάξει – όπως και άλλους ανάλογους σχηματισμούς – στην ουκρανική Εθνοφρουρά, το στρατιωτικό σώμα που υπάγεται απευθείας στο υπουργείο Εσωτερικών και όχι στο υπουργείο Άμυνας, για να είναι πιο «ευέλικτο» στο μέτωπο.

Το «Αζόφ» μπορεί με ασφάλεια να θεωρηθεί ως ιδεολογικο-πολιτικός, απευθείας απόγονος των εθνικιστικών ουκρανικών οργανώσεων του μεσοπολέμου, οι οποίες διεξήγαγαν ένοπλη δράση εναντίον της ΕΣΣΔ και που, με την επίθεση της ναζιστικής Γερμανίας στην ΕΣΣΔ, μετατράπηκαν στα πιο αιματηρά SS των κατεχόμενων ευρωπαϊκών χωρών.

Εμβληματική οργάνωση του ουκρανικού, ναζιστικού εθνικισμού της εποχής είναι η «Οργάνωση Ουκρανών Εθνικιστών» (OUN) και «πατριάρχης» του ο Στεπάν Μπαντέρα.

Η παρουσία του «Αζόφ» στη Μαριούπολη δεν είναι τυχαία, αφού εκεί δημιουργήθηκε τον Μάιο του 2014 ως εθελοντκό τάγμα «Ειδικού Σκοπού» του ουκρανικού υπουργείου Εσωτερικών. Τον Σεπτέμβριο του 2014 και ενώ επέδειξε ιδιαίτερη «αποτελεσματικότητα» στον μέτωπο των εξεγερμένων περιοχών του Ντονμπάς, η μονάδα αναπτύχθηκε σε σύνταγμα και τον Νοέμβριο του 2014 πέρασε στην Εθνοφρουρά.

Η μετεξέλιξη αυτή ήταν συνέπεια συνειδητής επιλογής της νέας πολιτικής τάξης που πήρε την εξουσία στο Κίεβο μετά τα γεγονότα του Μαϊντάν τον Φεβρουάριο του 2014, να χρησιμοποιήσει τις ακροδεξιές και νεοναζιστικές ομάδες που διακρίθηκαν τότε, για την εφαρμογή της πολιτικής της. Χαρακτηριστική αυτής της επιλογής, είναι η ανακοίνωση, στις 13 Απριλίου του 2014, του τότε υπουργού Εσωτερικών της Ουκρανίας, Αρσένι Αβάκοφ, ότι είχε ληφθεί απόφαση για τη δημιουργία «ειδικών μονάδων» στο υπουργείο Εσωτερικών «με βάση πολιτικούς σχηματισμούς».

Είχε προηγηθεί, με την επικράτηση των πολιτικών δυνάμεων του Μαϊντάν, ένα πραγματικό πογκρόμ στις ουκρανικές πόλεις, με τάγματα εφόδου που ξυλοκοπούσαν, δολοφονούσαν, λιντσάριζαν σε κοινή θέα και υπό το βλέμμα της αστυνομίας συνδικαλιστές, κομματικά στελέχη, ακτιβιστές για τα ανθρώπινα δικαιώματα, μέλη της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας κλπ.

Η χρηματοδότηση

Σύμφωνα με έναν από τους πρώην ηγέτες του τάγματος, τον Γιαροσλάβ Γκοντσάρ, η ίδρυσή του αποφασίστηκε στις 4 Μαΐου του 2014, κατά τη διάρκεια συνεδρίασης στην οποία συμμετείχαν στελέχη της τοπικής διοίκησης της Μαριούπολης, ακροδεξιών – νεοναζιστικών οργανώσεων, βουλευτών και ενός ολιγάρχη, του Ίγκορ Κολομόισκι.

Στη συνάντηση αποφασίστηκε να ενωθούν σε μία οργάνωση οι μικρές φασιστικές ομάδες, αλλά και οι ultras του Κιέβου, για να σχηματίσουν το τάγμα. Να σημειωθεί εδώ, ότι ο Ίγκορ Κολομόισκι, όχι μόνο ήταν από τους βασικότερους χρηματοδότες του «Αζόφ», αλλά στα κανάλια του είχε χιουμοριστική εκπομπή, ο κωμικός τότε και νυν πρόεδρος της Ουκρανίας, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, που για τους Ουκρανούς θεωρείται το πολιτικό «παιδί» του Κολομόισκι.

Ωστόσο, από τον Αύγουστο του 2014, το «Αζόφ» αρχίζει πλέον να εξοπλίζεται και να χρηματοδοτείται από το υπουργείο Εσωτερικών, ενώ άλλες πηγές χρηματοδότησης και εξοπλισμού είναι οι ιδιωτικές δωρεές, διάφορες «φιλανθρωπικές» εκδηλώσεις που οργανώνουν φιλικές του οργανώσεις και επιχειρηματίες.

Τα μέλη

Το «Αζόφ» επανδρώθηκε αρχικά από τα μέλη των ρατσιστικών και νεοναζιστικών οργανώσεων «Εθνικο-σοσιαλιστική Συνέλευση», «Ουκρανοί Πατριώτες», τη σύγχρονη εκδοχή της OUN, κοζάκικες «αδελφότητες» και άλλες μικρότερες, ενώ, μεγάλη «δεξαμενή» αποτέλεσαν οι οπαδικοί σύλλογοι και οι ultras της Ντιναμό Κιέβου και Σαχτάρ Ντονιέτσκ. Οι τελευταίοι, μάλιστα, μαζί με άλλους νεοναζί από την οπαδική «δεξαμενή», συγκρότησαν τα τάγματα θανάτου που έκαψαν ζωντανούς δεκάδες αντιφασίστες στο Σπίτι των Συνδικάτων στην Οδησσό, στις 2 Μαϊου 2014. Για την ιστορία, η ουκρανική εισαγγελία έκλεισε τον φάκελο εκείνης της μαζικής σφαγής, χωρίς κανείς να διωχθεί. 

Το γεγονός της ύπαρξης πολλών ποινικών στις τάξεις του τάγματος, είχε δικαιολογηθεί από τον ηγέτη του ακροδεξιού Ριζοσπαστικού Κόμματος Ουκρανίας, Ολέγκ Λιασκό, ως συνέπεια «άδικων» καταδικαστικών αποφάσεων από την Δικαιοσύνη του «παλαιού καθεστώτος».

Στη συνέχεια, το τάγμα μεγάλωσε και με ομοϊδεάτες του εθελοντές από άλλα κράτη, όπως Σουηδία, Ιταλία, Ρωσία, Γαλλία, Λευκορωσία, Καναδά και Σλοβενία. Το γεγονός αυτό το είχε παραδεχθεί και το ουκρανικό υπουργείο Εσωτερικών, ενώ η Ρωσία είχε ζητήσει «από τις επίσημες αρχές των αναφερόμενων χωρών να διεξαγάγουν ενδελεχή έρευνα των γεγονότων που παρουσιάστηκαν και να καταδικάσουν τη συμμετοχή μισθοφόρων σε εχθροπραξίες στην ανατολική Ουκρανία».

Η ιδεολογία

Όλους τους παραπάνω τους ένωναν οι «αξίες» του τάγματος, όπως διατυπώθηκαν από τον πρώτο διοικητή του, Αντρίι Μπιλέτσκι, μεγάλο όνομα του ευρωπαϊκού νεοναζισμού, ότι «η ιστορική αποστολή του ουκρανικού έθνους» είναι «να ηγηθεί της σταυροφορίας της λευκής φυλής ενάντια σε υπανθρώπινα όντα με επικεφαλής τους Σημίτες» και ο κοινωνικός εθνικισμός να υψώσει «όλες τις αρχαίες ουκρανικές άριες αξίες ως ασπίδα».

Ο δε υποδιοικητής του, Οντνοροζένκο, θεωρεί απαραίτητη την αποκατάσταση της κυριαρχίας της λευκής φυλής σε χώρες με «μη λευκό πληθυσμό». Σύμφωνα με τον ίδιο, η πολιτική πλατφόρμα του «Αζόφ» είναι η «εθνοκρατία», όρος που τέθηκε από το OUN στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, επιβεβαιώνοντας έτσι και την ιστορική συνέχεια του ουκρανικού εθνικισμού.

Τα πράγματα ήταν τόσο ξεκάθαρα και τα εγκλήματα πολέμου έναντι του άμαχου πληθυσμού στο Ντονμπάς που είχαν ήδη κάνει τον γύρο του κόσμου, τόσο άγρια, που ακόμη και οι ΗΠΑ – οι οποίες στήριξαν ανοιχτά το Μαϊντάν – θορυβήθηκαν. Το «Αζόφ» – το οποίο έτσι κι αλλιώς στη Ρωσία ήταν εξαρχής παράνομο ως τρομοκρατική οργάνωση –  έγινε αντικείμενο συζήτησης το 2015 στο Κογκρέσο των ΗΠΑ, με αποτέλεσμα τότε να παγώσει, προσωρινά όπως αποδείχθηκε, η αποστολή όπλων και η στρατιωτική εκπαίδευσή του από Αμερικανούς εκπαιδευτές.

Οι αγριότητες του τάγματος – λεηλασίες, καταστροφές, βιασμοί, βασανιστήρια, στοχευμένες δολοφονίες και εκτελέσεις με συνοπτικές ή καθόλου διαδικασίες  κλπ – άρχισαν από νωρίς να καταγράφονται από ειδικές αποστολές του ΟΗΕ, αλλά και από τη Διεθνή Αμνηστία. Ανάλογες εικόνες μετέφεραν και τα ρεπορτάζ των δυτικών ΜΜΕ και μάλιστα χωρίς δυσκολία, αφού τα μέλη του «Αζόφ» δεν ένιωθαν καθόλου φόβο να παραδεχθούν ότι είναι ναζί.

Τίποτα από τα παραπάνω όμως δεν εμπόδισε τη δράση του τάγματος. Απόδειξη γι’ αυτό είναι ότι τον Ιούνιο του 2021, μια ομάδα Γάλλων γερουσιαστών ζήτησε από τον Γάλλο υπουργό Εξωτερικών να αντιδράσει στις δραστηριότητες νεοναζιστικών οργανώσεων στην Ουκρανία, κυρίως του «Αζόφ».

Κρατική αποκομμουνιστικοποίηση

Η σιγουριά και το αίσθημα ασφάλειας των ναζί του «Αζόφ» ενισχύθηκε, όχι μόνο από τον εναγκαλισμό τους με το κράτος, αλλά και από το ευρείας κλίμακας νομοθετικό πακέτο που πέρασε η ουκρανική κυβέρνηση την Άνοιξη του 2015, με το οποίο, οι εθνικιστικές – προδοτικές ουκρανικές οργανώσεις που έδρασαν σε συνεργασία με τη ναζιστική κατοχή αναγνωρίστηκαν ως «απελευθερωτικές» (σσ. εννοούν από την ΕΣΣΔ), δόθηκαν συντάξεις σε όσα μέλη τους ζούσαν ακόμη, απαγορεύτηκαν σοβιετικά και κομμουνιστικά σύμβολα, κόμματα, συνδικαλιστικές οργανώσεις κλπ.

«Πατριωτική διαπαιδαγώγηση» εξ απαλών ονύχων

Από εκείνη τη στιγμή, οι φασιστικές οργανώσεις πραγματικά «ξεσαλώνουν», με το κράτος να τους επιτρέπει ακόμη και τη δημιουργία και διαχείριση παιδικών, «στρατιωτικο – πατριωτικών» κατασκηνώσεων.

Φυσικά, το «Αζόφ» εκμεταλλεύεται από τους πρώτους αυτήν την ευκαιρία, δημιουργώντας την παιδική κατασκήνωση «Αζόβετς» (σσ. «Αζοφικός»), στην οποία «προσκαλεί» παιδιά από 7 ετών.

‘Οπως το ίδιο το τάγμα διαφημίζει στο προφίλ του σε κοινωνικό δίκτυο… οι «παιδαγωγοί» είναι «μαχητές» του, ενώ, το πρόγραμμα περιλαμβάνει κανονική στρατιωτική εκπαίδευση. Μεταξύ άλλων, εκμάθηση όπλων, τακτικές μάχης, επιβίωση, ακόμη και τεχνικές με στρατιωτικό μαχαίρι.