Από τον Ντόναλντ Τραμπ στις ΗΠΑ μέχρι τον Ζαΐρ Μπολσονάρο στη Βραζιλία, λαϊκιστές πολιτικοί ανέρχονται σε θέσεις εξουσίας σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο. Παρά τις αποστάσεις που μπορεί να τους χωρίζουν σε γεωγραφικό και πολιτιστικό επίπεδο, έχουν κάτι κοινό που τους ενώνει: την ικανότητα να αντιλαμβάνονται και να χρησιμοποιούν ισχυρή γλώσσα και αφηγηματικά μέσα για να προσεγγίσουν και να δημιουργήσουν δεσμούς με τους πολίτες.
Ο Γερν Πρεχτ, καθηγητής Αφηγηματικής Τέχνης και Οπτικοακουστικών Μέσων στην Ανωτάτη Σχολή Μέσων της Στουτγκάρδης, εξηγεί στην DW ότι βασικό συστατικό της λαϊκιστικής ρητορικής είναι η χρήση απλών σχημάτων.
«Η κατασκευή εύκολων, απλών και κατανοητών ιστοριών είναι ακριβώς αυτό που φαίνεται να κάνει τόσο επιτυχημένα τα λαϊκιστικά κινήματα αυτήν την περίοδο. Για μια ιστορία χρησιμοποιούνται συγκεκριμένα συστατικά. Εάν εξετάσουμε χαρακτηριστικές λαϊκιστικές ιστορίες βλέπουμε ότι το στοιχείο της κρίσης ή της παρακμής υπάρχει πάντα. Είναι ένα από τα βασικά στοιχεία της λαϊκιστικής επιχειρηματολογίας. Άλλα σχήματα είναι, για παράδειγμα, η αντιπαραβολή των απλών ανθρώπων απέναντι στις ελίτ και η επίκληση της λαϊκής ετυμηγορίας – το επιχείρημα ότι οι πολίτες έχουν κοινή λογική. Και μετά έχουμε και τις θεωρίες συνομωσίας για κακόβουλες μεθοδεύσεις των ελίτ. Και έτσι η συζήτηση αποκτά άκρως ηθικολογικά χαρακτηριστικά».
Συναισθήματα απέναντι στα γεγονότα
Η χρήση υπεραπλουστευτικών ερμηνευτικών σχημάτων είναι χαρακτηριστική μέθοδος της λαϊκιστικής ρητορικής
Ο Γερν Πρεχτ παίρνει το παράδειγμα του αμερικανού προέδρου Τραμπ, ο οποίος βάλλει συστηματικά κατά των ελίτ, ωστόσο είναι σαφές ότι και ο ίδιος ανήκει σε αυτές. Ο γερμανός καθηγητής κάνει λόγο για απόλυτη υπεραπλούστευση της κοινωνίας και έμφαση στο συναίσθημα και κυρίως σε δύο: τη νοσταλγία και τον φόβο για το άγνωστο. Τα ρητορικά σχήματα των λαϊκιστών είναι κοινά, αλλά εξίσου αποτελεσματικά σε χώρες που διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, παρατηρεί ο Γερν Πρεχτ και εξηγεί: «Παρά τις μεγάλες πολιτιστικές διαφορές, το αίσθημα της νοσταλγίας, το αίσθημα ότι απειλούμαστε και η επιθυμία ενός ηγέτη με χαρακτηριστικά που να παραπέμπουν σε πατρική φιγούρα φαίνεται να είναι κάτι το ανθρώπινο. Όλα αυτά λειτουργούν πολύ καλά σε τόσο πολλές χώρες».
Και τι γίνεται με τα γεγονότα; Ο γερμανός καθηγητής παρατηρεί ότι αυτά αφήνονται συχνά στο περιθώριο. Ο Γερν Πρεχτ δίνει ένα παράδειγμα χρησιμοποιώντας για άλλη μια φορά την περίπτωση του αμερικανού προέδρου: «Αν δούμε τον Ντόναλντ Τραμπ καμιά φορά νομίζουμε ότι τα γεγονότα δεν έχουν σημασία πια. Οι λαϊκιστές θέλουν να επιλέγουν γεγονότα. Βεβαίως δεν τους αρέσει η κριτική, επειδή με αυτήν ξεκινούν συζητήσεις και αυτές δείχνουν ότι ο κόσμος είναι πιο περίπλοκος από ό,τι ισχυρίζονται».
Άνκε Ράσπερ / Άρης Καλτιριμτζής
