Γράφει ο Βάσος Ι. Βόμβας
Πέρασαν 77 ολόκληρα χρόνια από τότε, που σύσσωμος ο λαός της Λέσβου, ξεχύθηκε στα Μπλόκια, μέσα στο χιονόνερο και την παγωνιά, για να υπερασπιστεί ξανά τη λευτεριά του, που πάλι κινδύνευε, από τους ” συμμάχους” τούτη τη φορά.
Το GO BACK αντήχησε “απ’ άκρου εις άκρον” της πόλης μας.
Γράφει ο χρονικογράφος της εποχής.
” Ο Λαός της Μυτιλήνης κατέβηκε σήμερα στη μάχη. Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που διατύπωνε τη γνώμη του ομαδικά και διαλαλούσε μαζικά τη θέλησή του. Μα όλες αφτές τις φορές ήταν πες δοκιμαστικά. Πιο πολύ για να δείξει τη δύναμη του. Τώρα ήταν αλιώς. Ήταν η απόφαση του διατυπωμένη ξάστερη πως καμιά συνενόηση και καμιά υποχώρηση δε χωρεί”.
Τις μέρες αυτές , στη μάχη αυτήν, επιστρατεύτηκαν και έγραψαν όλοι οι διανοούμενοι του νησιού μας, αυτά που ονόμασαν ” ιδιότυπα λιγοσέλιδα λεσβιακά αντιστασιακά έντυπα”, για να τονώσουν το φρόνημα του αγωνιζόμενου λαού. Και βέβαια, από τους πρώτους στην επιστράτευση αυτή, ο Στρατής Αναστασέλλης, η Βλουτίνα Γιαπρακάδινα, που με το σπινθηροβόλο πνεύμα του, μαχητής απο τους πρώτους, μας το δήλωσε ξεκάθαρα.
” Έδγιου θα κάτσου”.
Με αφορμή, την τότε ενεργή παρουσία του, σ’ αυτόν τον μεγάλο ξεσηκωμό, θέλησα να μιλήσω, λίγο περισσότερο, για τον άνθρωπο Στρατή Αναστασέλλη, παραθέτοντας και κάποια άλλα κείμενα, δικά μου και του πατέρα μου, του Γιαννακού Βόμβα, ώστε να γίνει μια καλύτερη, έστω και συνοπτική, προσέγγιση του έργου του, αλλά κυρίως, να καταστεί ευρύτερα γνωστή στους νεώτερους, αυτή η τόσο σημαντική προσωπικότητα του νησιού μας.
Κι ας αρχίσουμε από τον ίδιον.
Ξτουγινιάτκα πιςκέσια.
Φόρτουσις τρίγια καράβιατσ’ ήρτις πόξου π’ του λιμάν’Είχις μέςα μάβρα κτάβια (1)τσι λουγιώ λουγιώ χαρμάν’.Τι ς’ κατέβτσι Ξτουγινιάτκουνα μας φέρς τέτγιου πιςκέσ;(2)Τουρμπουλέλιμ’ ανι’χτουμάτκουπούβαλις τ’ Σκόμπυ του φέσ.Μες του γράμμα ς’ λέγ’ς που είχιςπαζαρέλ’!(3) Μι πγιόν; Τσι που;Μι τουν αρχουντάδουν τς πήχιςκόφτς (4) πανί, Χαμαλιπού!Πας τα “μπλόκια” θα ςταθούμινα μας φα του ξιρουβόρ.Μο φακίρδις (5) να μη δούμι,τσι φασίςτις ιμουβόρ.(6)Εν Μπλόκια Ξτούγινα, 1944.Παραμονή Χριστουγέννων του 1944. Ο Τόρνμπουλ έφερε έγχρωμα στρατεύματα να επιβάλη την “τάξη” στη Λέσβο.Γλωσσάρι:(1) κουτάβια(2) Δώρο.(3) παζάρι, συναλλαγή.(4) κόβεις(5) φακίρηδες(6) αιμοβόρουςΓΙΑ ΤΟΝ ΣΤΡΑΤΗ ΑΝΑΣΤΑΣΕΛΛΗIN MEMORIAMΤολμώ να πώ και θα το πώ. Ο Αναστασέλλης ανήκει δικαιωματικά στη χορεία των μεγάλων σατιρικών ποιητών της χώρας μας. Βαθύτατα ευρηματικός, με τον απαράμιλλο στίχο του, διεισδύει βαθιά στη ψυχοσύνθεση του λαού μας, του Λεσβιακού εν προκειμένω, και αναδεικνύει με το εύστοχο χιούμορ του -σκώμμα το λέμε εμείς-, όλες της μορφές της ύπαρξης του.Μέσα από το χαριτωμένο πείραγμα του, που πολλές φορές θυμίζει μάνα που κανακεύει το παιδί της, ξεδιπλώνει την κριτική ματιά του και αναλύει σε βάθος την κοινωνική διάσταση των πραγμάτων της εποχής του.Αφού πρώτα μαθήτευσε, κοντά στον Στρατή Παπανικόλα, όπου μέσα από τις στήλες του “Τριβόλου”, μας έδωσε μοναδικά κομμάτια αφηγηματικού λόγου και στίχους πρωτόγνωρης σάτιρας, στη συνέχεια, με το ψευδώνυμο “Βλουτίνα Γιαπρακάδινα”, αμέσως μετά την απελευθέρωση μας, από τους Γερμανούς κατακτητές, μέσα από τις στήλες της “Ελεύθερης Λέσβου” σατίρισε, όλη αυτήν την περίοδο, που ο λαός προσπάθησε να σταθεί όρθιος και να διεκδικήσει το αναφαίρετο δικαίωμα του, για λευτεριά και προκοπή.Με τούτα τα δυό σατιρικά του ποιήματα, γραμμένα τις μαύρες μέρες των Χριστουγέννων του 1944, ο Στρατής Αναστασέλλης, δίνει το αγωνιστικό του παρόν και με τους έξοχους στίχους του , δίκην χρονογραφήματος, μας μεταφέρει στο κλίμα των ημερών εκείνων, με τέτοια ζωντάνια, που ακόμα και σήμερα, κι ας έχουν περάσει εβδομήντα επτά ολόκληρα χρόνια, νιώθουμε ότι είμαστε κι εμείς εκεί. Στα Μπλόκια. Εκεί που δοκιμάστηκε η αντοχή ενός ανυπότακτου λαού, που θέλησαν ξανά να τον σκλαβώσουν, οι τότε ” Σύμμαχοι” μας!Απλή ανάγνωση των στίχων του, αρκεί για να καταλάβει κανείς, την μεγαλοσύνη, των ημερών εκείνων. Ο Αναστασέλλης μέσα από τη σάτιρα του, που είναι ίσως και η πιο σημαντική πολιτική του πράξη, με λόγο απλό μας άφησε, πέρα από το ζωντάνεμα του κλίματος των ημερών εκείνων, και την κοινωνική διάσταση του αγώνα ενός λαού, που με πρωτόγνωρο πάθος, βαθύτατα επαναστατικό, ξεσηκώθηκε για να υπερασπισθεί την ίδια του την ύπαρξη.Ένας στίχος του, τα περικλείει όλα” Εδγιου θα κάτσου”.Τους μεγάλους σατιρικούς τους χαρακτηρίζει η σοβαρότητα. Κι απ’ αυτήν, διέθετε μπόλικη ο Στρατής. Σού έλεγε τα πιο αστεία πράγματα και το πρόσωπό του, πέρα από ένα αχνό μειδίαμα, που δεν μπορούσες να διακρίνεις και τον βαθμό της ειρωνείας του, δεν σ’ άφηνε άλλα περιθώρια, παρά μόνο να γελάσεις με την καρδιά σου.Αυτός όμως σοβαρός.Θυμάμαι μια φορά, μετά από μια συζήτηση στο γραφείο μου, εντελώς ” ξεκάρφωτα ” μου λέει.– Βασλέλ’ τα’μαθις τα νέα;Και πρίν προλάβω να ρωτήσω, ποια νέα; με ύφος, ανάμικτα, ειρωνικό, σοβαρό και δήθεν προβληματισμένο, μου λέει:-Τιλέψαν οι παρθένις.Και συνέχισε.– Τα κουρίτσια πια γιννιούντι χουρίς υμένα!!!!Πολύ φίλος του πατέρα μου, με μιαν βαθιά εκτίμηση, που έτρεφαν ο ένας για τον άλλον, στάθηκε για μένα “πολύτιμος συνεργάτης”, αφού για πολλά χρόνια, σε καθημερινή βάση, έρχονταν στο γραφείο μου, κρατούσε σημειώσεις, για το ποιος με πήρε τηλέφωνο, όταν έλλειπα για εξωτερικές δουλειές και συνεχώς να ” δγιαρμίζ’ ” * σε τέτοιο σχολαστικό βαθμό το γραφείο, που να μην μπορώ να βρώ άκρη μετά, στα χαρτιά μου.Στο σημειώμα, που μου άφηνε φεύγοντας έγραφε:.” Ο παίς του γραφείου !!Γράφοντας, για τον σατιρικό Αναστασέλλη, θα ήταν παράλειψη μου. να μην αναφερθώ, στην αποκριάτικη σάτιρα του “ΣΙΛΙΝΟΠΛΙΟΥ” γραμμένη για το Αγιασώτικο Καρναβάλι τον Φεβρουάριο του 1966.Σχολιάζοντας το κείμενο έγραψα:” Τούτη η σάτιρα του Στρατή Αναστασέλλη, που αντανακλά το σπινθηροβόλο πνεύμα του, γράφτηκε στις 21 Φεβρουαρίου του 1966. Πέρασαν από τότε, 52 ολόκληρα χρόνια κι όμως είναι σαν να την ζούμε σήμερα, γιατί ο Στρατής, ως ποιητής που ήταν, είχε το χάρισμα να βλέπει τα πράγματα στη διάσταση, που καταργεί το χρόνο, έτσι που να τον φέρνει κοντά στις μέρες τις τωρινές, μέσα από μια πολιτική ανάλυση, που σπάνια μπορούν να δώσουν με τέτοιαν μάλιστα ακρίβεια, οι σημερινοί πολιτικοί αναλυτές. Λες και ο χρόνος έχει ακινητοποιθεί. Κι ενώ μιλά και σχολιάζει, τις οδυνηρές για τη χώρα μας συνέπειες της “κακούργας” μετανάστευσης, που ρήμαξε κυριολεκτικά τον τόπο μας και τον στέρησε από τα πιο ζωντανά εργατικά του χέρια,“Στέρνουμι ζουντανό κριγιάς τράμπα καταψυγμένα….”,θα μας θυμίσει, πως και σήμερα βρισκόμαστε στην ίδια θέση, στην ίδια πραγματικότητα, με τη φυγή του επιστημονικού δυναμικού της χώρας μας, στη μαύρη ξενητιά.Πόσο αλήθεια επίκαιρα είναι τα λόγια του!Κι ακόμα όταν τότε μιλούσε για το Βιετνάμ, σε τι αλήθεια διαφέρει σήμερα ο πόλεμος στη Συρία και στ’ άλλα μέρη του πλανήτη μας;Κι όλα αυτά μέσα από την αιχμηρή σάτιρα του, που ενώ σου θυμίζει με έντονο τρόπο, την ευφορία του αγασώτικου καρναβαλιού, παράλληλα σε κάνει να σκέφτεσαι.Αυτός ήταν ο Στρατής”.Δεκέμβριος του 2021Σημείωση:* δγιαρμίζ’ . Διαρμίζω. Τακτοποιώ.Υ.Γ.Με αφορμή τη δημοσίευση των διηγημάτων του Στρατή Αναστασέλη, ΤΑ ΑΝΗΘΙΚΑ, Ο Γιαννακός με μια λιτή, αλλά και μεστή συνάμα, κριτική, με το γνωστό Ροίδειον ύφος του, αναλύει και αναδεικνύει την σημαντική προσωπικότητα του Στρατή και τη θέση του στην Λεσβιακή Γραμματεία, μ’ αυτόν τον ιδιότυπο τρόπο, που χαρακτηρίζει τα γραφτά του.Απόσπασμα από το βιβλίο τουΟΙ ΦΙΛΟΙ ΜΟΥ ΚΙ ΕΓΩΕκδόσεις “ΣΜΙΛΗ”.“Αθήνησι , 1η του Γαμηλιώνος μηνού και έτου 1974…..( παρήλθον δε ημέραι 31 και υπολείπονται 334)Φίλτατε μοι ….συν-γραφεύβ Κόπη (χυδαϊστί Κοπς) κατά κόσμον Ευστράτιε Αναστασέλλη. Χαίρειν!Μείζονι χαράν, μοι επροξένησεν το αποσταλέν μοι και ληφθέν αρτίως ανάτυπον σου, με την εν-γκάρδιον αφιέρωσιν σου και υψηλόφρονα εν ταυτώ. Σε ευχαριστώ μυχιαίτατα διά την “τεμήν”.Διεξήλθον τούτο ενδελεχώς και το εύρον αρτίως γλαφυρόν, στιλπνόν και πολύ έβμορφον, έτι δε λίαν περιεκτικόν δοκουμέντον, περί το διαπραγματευόμενον θέμα. Δύναμαι αδιστάκτως ειπείν, ότι είσαι ο μοναδικός Λεζβιακός λεογράφος, per terra per mare, εις γνησιότητα βεβαίως, και το εκάστοτε γραπτόν σου ηχεί ως φόρμιγξ ηφαιστειώδους θερμότητος!Και λέγω. Οι φίλαυτοι “γραμματιζούμενοι”, ως τους λέγεις εσύ, δεν ημπορούν παραβληθήναι ή καταπονείσαι σε, εις τον άθλον, της γνησίας βεβαίως-βεβαίως λεογραφίας, αφ’ όσον δείκνυνται εν τέλει μάλλον ορφνώδους ημιμαθείας ερασταί, ίνα μη είπω, ερεβώδους τοιαύτης, πελματοβάμωνες, βαδίζοντες ανυπόδητοι, επί απορρώγων βράχων!Τα ….κωμικά σου – σατιρικά σου θέλω ειπείν- είναι τοιαύτης ιλαροχαρούς αυδής, ώστε να κάμωσιν τας καρδίας ημών να ….υλακτούν ευφροσύνως!Εύγε φίλιε Κόπη, και κράτα εσαεί το γέρας, ίνα μη είπω, παραδρομίζων πως, το κέρας της δόξης, όπερ δικαίως σοι ανεγνώρισεν η Λεζβιακή Μούζα!Όλως υμέτερος S.O.SΓιαννακός “.
Το δεύτερο ποίημα του. Στρατή Αναστασέλλη.Ντοκουμέντο των ημερών εκείνων, μας μεταφέρει ζωντανά στο κλίμα των ημερών αυτών.ΕΔΓΙΟΥ ΘΑ ΚΑΤΣΟΥ
Οι καμπάνις του βουγίξαντσι του πήραν τα χουνιά.Τσνήσαμι (1) παραμουνιάτκου (2)μαζουμέν’ μες ςτου χιουνιά.Ούλα τα χουργιά χαμλώναν,ςαν πουτάμια ςτου γιαλό.Ούλ’ μας είχαμ’ ένα στόμαμνιαν καρδιά τσ’ ένα μυαλό.‘Ηρταν μπουγιατζμένις μούρις (3)να μας πήςιν (4) κατουχή.Τσι θαρούςαν π’ς θα φουβθούμιτου κρυγιόμα τσι ντ βρουχή.Ρουμανιάςαν τα ςουκάτσατς Μυτιλήν’ς για μια βραδυάαπί τςκούρια, τσιφτιδέλια,γιαταγάνια τσι ραβδιά.Τι μ’ ήρτις μ’ ιφτά παμπόριαέ, Τουρνμπούλ, ταχτέρ ταχτέρ! (5)Κατά λάθους ήρθις έδγιουέ, ςι σκών’ καθόλ τ’ αγέρ.“Φςά του ξνόγαλου.!(6) βρε Σύμμαχ’.που καγεί ςτη μαγειριά”.Γιάφτου πήραμι του δρόμουτσι γινήκαμι θηριά.Νύπνους έ μας κόλα τ’ νύχταγιατί κάναν δουκιμέςνάβγιν. Φύλαγα ςτα μπλόκιαςτέκουμ ςά μπιτόν αρμές.‘Εδγιου βρε διμόν’, θα κάτσουπα στα μπλόκια μι τ’ ασκέρΣα δε ξικουπςτείτι π’ έδγιουθα μας έβρ του καλουτσαίρ.Μό (7) ντ’ Ζουρμπάδινα που θώργιουμουγδουντάρα ςτου πλιβρόμ,έπιφτα στ’ φουτγιά να ςώςουτου νησί μας απί τς βρώμ.(8)Κβάρα φιλανίδις πήκα (9)Καςτρινές τσ απ’ τα χουριάγιατί φάγαμι αντάματου φαρμάτσ τσι του βουριά23/12/1944.Γλωσσάρι:(1) Ξεκινήσαμε.(2) Παραμονή Χριστούγεννα.(3) Μπογιαντισμένα πρόσωπα (Αράπηδες).(4) Ποιήσουν, κάνουν.(5) Πρωί-Πρωί(6) Γιαούρτι.(7) Μόνο.(8) Βρώμικους.(9) Έκανα . Εποίησα.
Β.Ι.Β.
