Ακούσαμε επανειλημμένα τον περασμένο μήνα την κραυγή «υπάρχουν δικαστές στην Αθήνα;» Συνήθως από αυτούς που δεν τους άρεσαν δικαστικές αποφάσεις. Η σχέση δίκαιου και πολιτικής και ο ρόλος των δικαστών μπήκαν στο κέντρο της δημόσιας συζήτησης.

Ας θυμίσουμε μερικές αποφάσεις τις περιόδου 2012-2019: Το πρώτο και δεύτερο μνημόνιο ήταν συνταγματικά. Πολλές πλευρές του τρίτου όχι. Αντισυνταγματικοί  οι νόμοι για την αδειοδότηση τηλεοπτικών καναλιών, για την επιλογή διευθυντών στα σχολεία, η παράταση των συμβάσεων συμβασιούχων στους ΟΤΑ, το νέο πρόγραμμα του μαθήματος θρησκευτικών, επειδή δεν έχει ορθόδοξο κατηχητικό χαρακτήρα και δίνει πληροφορίες για άλλα δόγματα και θρησκείες. Αντισυνταγματική η πρακτική του Δημοσίου να παρατείνει την δυνατότητα φορολογικού ελέγχου φυσικών και νομικών προσώπων που εμπλέκονται στις λίστες φοροδιαφυγής, η μείωση  αποδοχών των δικαστικών λειτουργών, στρατιωτικών και αστυνομικών αλλά όχι των πανεπιστημιακών. Το ΣΤΕ κατάργησε την υπουργική απόφαση που επέβαλε σε δικαστές την υποβολή δηλώσεων “πόθεν έσχες”. Η μη καταβολή δεδουλευμένων, ακόμη και μακροχρόνια, από εργοδότες δεν αποτελεί βλαπτική μεταβολή της συμβατικής σχέσης. Αντισυνταγματικός ο νόμος για την ιδιωτική  διαμεσολάβηση του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ομόφωνα συνταγματικός ο ίδιος νόμος της κυβέρνησης Μητσοτάκη. Η ολομέλεια πάλι αποφάσισε πρόσθετα την υπόθεση για τους πλειστηριασμούς εκθέτοντας χιλιάδες δανειολήπτες στον κίνδυνο να χάσουν το σπίτι τους.  Η απόφαση και ο τρόπος της δημοσίευσης της έδειχνε την πρωτοφανή ‘πρεμούρα’ των δικαστών να κάνουν δώρο στις τράπεζες και τα ‘κοράκια’ funds. Νομοθετήματα που ακουμπούσαν τον πυρήνα των προγραμματικών δεσμεύσεων της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ ακυρώθηκαν, ενώ χειρότερα των προηγούμενων και της επόμενης κυβέρνησης επιβραβεύτηκαν.

Τα σύγχρονα δικαστήρια επανειλημμένα υποστηρίζουν τα «ανθρώπινα» δικαιώματα πολυεθνικών εταιριών ενάντια στα δικαιώματα πραγματικών ανθρώπων. Το Συμβούλιο Επικρατείας ήταν η πιο αποτελεσματική αντιπολίτευση της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, ενώ ο Άρειος Πάγος παίρνει το μέρος των τραπεζιτών. Αυτές οι δικαστικές αποφάσεις δεν οφείλονται αποκλειστικά στην ιδεολογία των δικαστών την οποία, άλλωστε, μπορούμε μόνο να υποθέσουμε. Οι δομικές προτεραιότητες του φιλελεύθερου δικαίου οδηγούν σ’ αυτές τις αποφάσεις ανεξάρτητα από τις προτιμήσεις των δικαστών.

Οι περισσότερες κρίσιμες δικαστικές αποφάσεις υποκαθιστούν λειτουργικά τη νομοθετική εξουσία – που ανήκει βέβαια στην κυβέρνηση ουσιαστικά και στην Βουλή εικονικά και τη λαϊκή κυριαρχία. Οι δικαστές συστηματικά  νομοθετούν υπό το πρόσχημα ότι ερμηνεύουν τον νόμο. Οι νομικοί το ξέρουν, αλλά δυσκολεύονται να παραδεχτούν ότι η δικαστική «νομοθέτηση» προωθεί συγκεκριμένες πολιτικές απόψεις. Έτσι, επιλέγουν τον μύθο της «ουδετερότητας» και της «αντικειμενικότητας» του δικαίου. Αλλά οι δικαστές δεν είναι μόνο ερμηνευτές, αλλά διαμορφωτές των νόμων.

Αυτό είναι αποδεκτό από την αμερικανική πολιτική και θεωρία. Γι’ αυτό στις προεδρικές εκλογές η δυνατότητα του Προέδρου να επιλέξει δικαστές αλλάζοντας την ιδεολογική σύνθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου αποτελεί κεντρικό διακύβευμα. Η διαδικασία επιλογής τους από το Κογκρέσο επικεντρώνεται στις πολιτικές και ιδεολογικές απόψεις των υποψηφίων. Εδώ υποκριτικά αυτό δεν συζητείται στην Βουλή, αλλά μόνο πίσω από κλειστές πόρτες από κυβέρνηση και αντιπολίτευση. Είδαμε τον αγώνα του πρόεδρου Τραμπ να επιβάλει τρεις δεξιούς δικαστές έπειτα από άγρια διαμάχη στο Κογκρέσο για τις πολιτικές απόψεις των υποψηφίων. Οι τρεις δημιούργησαν την 5-4 πλειοψηφία που κατάργησε πέρσι το δικαίωμα στην άμβλωση.

Σε υποθέσεις με μεγάλο πολιτικό διακύβευμα η ουδετερότητα των δικαστών είναι αδύνατη. Αλλά ο ισχυρισμός περί ουδετερότητας δεν είναι ούτε ψέμα ούτε απάτη αλλά νομιμοποιητικός μύθος. Οι μύθοι αποτελούν τις «ιερές» ιστορίες του παρόντος: αποκαλύπτουν «αυτονόητες» αλήθειες στους «πιστούς» τους, που τους επιτρέπουν να βλέπουν τον κόσμο συνεκτικά από τη σκοπιά των συμφερόντων τους, και προφανείς παρανοήσεις στους αντιπάλους. Οι «πιστοί» έχουν επενδύσει πολλά στον μύθο τους και αδυνατούν να τον αναγνωρίσουν ως τέτοιο, βάζοντας κάτω από το χαλί ό,τι τον υποσκάπτει. Δεν είναι, λοιπόν, ο μύθος μια ψεύτικη κατανόηση του κόσμου, αλλά η περιγραφή του από μία μόνο προοπτική που εμφανίζεται ως καθολική.