Στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1960 ο Αμερικανός ψυχολόγος Μάρτιν Σέλιγκμαν, προσπαθώντας να διερευνήσει τους μηχανισμούς της κατάθλιψης, σχεδίασε ένα πείραμα το οποίο υλοποιούνταν σε δύο φάσεις, με τρεις ομάδες σκύλων. Στην πρώτη φάση του πειράματος, οι σκύλοι της Ομάδας 1 τοποθετήθηκαν σε ιμάντα για κάποιο χρονικό διάστημα και στη συνέχεια αφέθηκαν ελεύθεροι. Οι σκύλοι των Ομάδων 2 και 3 ήταν «συζευγμένοι» ως εξής: ένας σκύλος της Ομάδας 2 δεχόταν ηλεκτροσόκ σε τυχαία επιλεγμένες χρονικές στιγμές και μπορούσε να το τερματίσει με έναν μοχλό. Κάθε φορά που ένας σκύλος της Ομάδας 2 λάμβανε ηλεκτροσόκ, τότε και ο σκύλος της Ομάδας 3 με τον οποίο ήταν «συζευγμένος» λάμβανε ηλεκτροσόκ ίδιας έντασης και χρονικής διάρκειας.

Η διαφορά ήταν ότι οι σκύλοι της Ομάδας 3 δεν μπορούσαν να τερματίζουν το ηλεκτροσόκ με κάποιον μοχλό. Συνεπώς, για τους σκύλους της Ομάδας 2 το ηλεκτροσόκ είναι κάτι που μπορούν να το τερματίσουν μέσω μιας αυτόβουλης, ενεργητικής διαδικασίας. Αντίθετα, για τους σκύλους της Ομάδας 3 το ηλεκτροσόκ είναι ένα οδυνηρό ερέθισμα το οποίο εμφανίζεται και τερματίζεται τυχαία, χωρίς να υφίσταται κάποια εκ μέρους τους αυτόβουλη ενέργεια για τον τερματισμό του. Συνεπώς, οι σκύλοι της Ομάδας 3 μαθαίνουν ότι το ηλεκτροσόκ είναι κάτι το αναπόφευκτο.

Στη δεύτερη φάση του πειράματος οι τρεις αυτές ομάδες σκύλων τοποθετήθηκαν σε θαλάμους, οι οποίοι χωρίζονταν, με ένα χαμηλό χώρισμα, σε δύο τμήματα. Οταν στο ένα τμήμα του θαλάμου εφαρμόστηκε ηλεκτροσόκ, οι σκύλοι των Ομάδων 1 και 2 απλά υπερπήδησαν το χώρισμα και πέρασαν στο άλλο μισό του θαλάμου, αποφεύγοντάς το. Αντίθετα, οι περισσότεροι σκύλοι της Ομάδας 3, έχοντας εμπεδώσει το αναπόφευκτο του ηλεκτροσόκ, δεν επιχείρησαν να υπερβούν το χώρισμα. Υπέμεναν μοιρολατρικά το δυσάρεστο ερέθισμα, περιοριζόμενοι στην έκφραση της δυσφορίας τους και μόνο. Η συμπεριφορά τους καλείται «μεμαθημένη ανημποριά» ή «επίκτητη αδυναμία».

«Μπροστά πηγαίνει ο αρχηγός / και πίσω του οι σκύλοι»… Οπου σκύλοι εμείς, που έχουμε εκπαιδευτεί επί μακρόν από τους αφεντάδες μας σε αντίστοιχες συμπεριφορές, ήτοι μηχανισμούς ελέγχου προκειμένου να μη διανοηθούμε να λειτουργήσουμε ενεργητικά. Να μην αποφύγουμε –με ένα απλό, απλούστατο άλμα!– το οδυνηρό ηλεκτροσόκ. Να μην καταστρέψουμε την πηγή που το παράγει. Αντίθετα, να θεωρούμε αναπόφευκτο κακό την εργαλειοποίηση των φυσικών καταστροφών και τις ψηφοθηρικές «εποποιίες» χρηματισμού των υπηκόων προκειμένου να κερδηθούν οι εκλογές. «Επιστημονική» πλαισίωση όλων αυτών η Ιστορία μας, καταλλήλως αναθεωρημένη και προσαρμοσμένη, είτε από αμερικανοσπουδαγμένους ιστορικούς, που εκπέμπουν καταστροφές και θριάμβους, είτε από διάφορες αντιεπιστημονικές «αγωγές».

Εγγυημένος πανωλεθρίαμβος.

(Ph.D.)2, αναπληρωτής καθηγητής Ιατρικής Φυσικής – Υπολογιστικής Ιατρικής του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης