Γέμισαν οι πλατείες, τα πάρκα, οι παραλίες. Γέμισαν με ανθρώπους. Σκυφτούς. Κουρασμένους. Με μια μαύρη σακούλα ή έναν μπόγο δίπλα τους. Όλα τους τα υπάρχοντα, η παλιά ζωή τους, μέσα σ’αυτόν τον μπόγο. Και δίπλα τους παιδιά. Πολλά παιδιά. Ξέσκεπα και πεινασμένα. Τους έφερε η θάλασσα.

Μυτιλήνη 2015 ή 1922; Δεν έχει σημασία.

Μοιραζόμαστε τον ίδιο χρόνο, την ίδια ιστορία. Ο πόλεμος έφτασε εδώ. Μας αγγίζει με τα λιγδιασμένα του δάχτυλα. Και τότε και τώρα.

Κοιτούν. Χιλιάδες μάτια καρφωμένα πάνω σου. Και είναι σαν να ζητούν να αποδιώξεις τον οίκτο από τα δικά σου μάτια. Βλέμματα που ζητούν σεβασμό. Κι άλλα μάτια, καρφωμένα στο άπειρο, στο πριν, στο πίσω που έφυγε για πάντα. Δέντρα ξεριζωμένα. Γερμένα στο χώμα.

Σήμερα. Τώρα, στο 1922. Όχι, στο 2020. Τι σημασία έχει.  Προσφυγικοί συνοικισμοί ή προσφυγικοί καταυλισμοί.

Φτώχια. Φτώχια και απελπισία…

Καθισμένοι κατάχαμα μπρος το υποτυπώδες νοικοκυριό τους. Ένας ντενεκές που καίει ξερόκλαδα κι ένα παλιό τσουκάλι. Ένα φευγαλέο χαμόγελο και ξανά σοβαροί. Η οικογένεια, ό,τι απόμεινε. Βραστές πατάτες και κρεμμύδια.

Κι εμείς;

Εδώ. Αγκαλιάσαμε και ήταν σαν ν’αγκαλιάζαμε τις ίδιες τις γιαγιάδες μας. Κλάψαμε για τις χαμένες πατρίδες τους και ήταν σαν να κλαίγαμε για τις χαμένες πατρίδες των παππούδων μας. Και κοιτούσαμε μαζί τη θάλασσα. Τη θάλασσα που έγινε δάκρυ, τα χέρια που υψώνονταν κλαδιά και τα κορμιά που ξεβράζονταν κούτσουρα. Σώσαμε. Θάψαμε.

Κι έπειτα;

Έπειτα… άλλαξαν τα πράγματα. Κάποιοι λύγισαν. Άλλοι φοβήθηκαν. Η εξαθλίωση φοβίζει. Είναι φοβερή. Πολλοί όμως στάθηκαν όρθιοι και τσαλακώθηκαν και βρομίστηκαν, αλλά άξιζε τον κόπο. Σ’αυτούς ακουμπάμε.

Τι μου ήρθε τώρα στο μυαλό… Ένα πρωί του 1984 όταν βγήκα από το σπίτι για να πάω στο σχολείο, άραζε μια βάρκα με δυο νεαρά ζευγάρια τούρκων. Είχαν έρθει κωπηλατώντας. Ήταν ράκη. Η χούντα του Εβρέν. Έπειτα ήρθαν κι άλλοι.

Ο ίδιος δρόμος. Η θάλασσα. Ο θαλασσινός αέρας φέρνει τη μυρωδιά του κογχυλιού μέσα στο σπίτι και μαζί ψίθυρους, αναστεναγμούς, κραυγές αγωνίας και όνειρα.

Η ιστορία της προσφυγιάς είναι γραμμένη πάνω στα κύματα του Αιγαίου που πηγαινοέρχονται ρυθμικά μουρμουρίζοντας ιστορίες για ναυάγια και άδικους χαμούς, πάνω στα βότσαλα που άγγιξαν τα χέρια των ξεριζωμένων.

Μα, η προσφυγιά δεν έχει τέλος, η απελπισία δεν έχει σύνορα και η ελπίδα για μια καλύτερη ζωή πάντα θα νικά τον φόβο της τρύπιας βάρκας.

Και τώρα;

Τώρα τι; Δεν υπάρχει τώρα. Μόνο τότε υπάρχει. Ένας αχαρτογράφητος τόπος χιλιάδων ανθρώπων όλων των φυλών σε έναν σιωπηλό, καρτερικό αγώνα επιβίωσης. Και μια πνιγμένη οργή…