Το 2012, ο Μπομπ Ντύλαν μας χάρισε το υπέροχο «Tempest» (Θύελλα), δανειζόμενος τον τίτλο του – και όχι μόνο – από το ομώνυμο έργο του Σαίξπηρ. Το επικού μεγέθους τραγούδι περιγράφει το ναυάγιο του «Τιτανικού» χωρίς ίχνος οίκτου για τους χαμένους – και μάλιστα με έναν τόνο σαρκασμού. Την ημέρα της κρίσης, λέει ο Ντύλαν, δεν θα υπάρχει πια τίποτα που μπορεί «να κατανοηθεί».
Δεν θα υπάρχει δηλαδή «πώς και γιατί». Καλοί και κακοί θα συναντήσουν το πεπρωμένο τους, σε έναν δρόμο που δεν έχει επιστροφή*.
Ο λόγος του Ντύλαν στο Tempest είναι αμείλικτος, αλλά δεν διαπνέεται από τον καλό θυμό που προκαλεί συχνά μια μεγάλη απώλεια. Πρόκειται για ατόφια οργή. Μια οργή απέναντι σε όλους εκείνους που περιφρονούν τα σημεία των καιρών και αυθαδιάζουν στην πραγματικότητα. Σε μια πραγματικότητα, όπου προθέσεις και ευσεβείς πόθοι δεν παίζουν κανέναν ρόλο.
Το Tempest έρχεται συνειρμικά στο μυαλό διαβάζοντας τις προτάσεις του Αλέξη Τσίπρα, που προβλέπουν την εκλογή ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ α λα ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία. Βαδίζοντας κάπως ανορθόδοξα, σπεύδω να συμπυκνώσω σε μια γραμμή το τελικό μου συμπέρασμα – και εξηγώ. Πιστεύω ότι η ορθότητα των επιλογών Τσίπρα θα κριθεί εκ του αποτελέσματος. Όχι απ’ τις προθέσεις.
Δεν θα συνηγορήσω εδώ με την άποψη του Βαγγέλη Γέττου, που δημοσιεύθηκε χτες («Εγχειρίδιο διαλύσεως κόμματος»), όχι μόνο γιατί διαφωνώ με το ύφος αυτού του άρθρου, αλλά γιατί ο συγγραφέας του βάζει, σχεδόν ηθικολογικά, ως πρώτη προτεραιότητα τις προθέσεις.
Το αντικειμενικό και το αναμφισβήτητο είναι ότι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, εισπράττοντας μια αυξανόμενη πίεση από φίλους και «φίλους», επιχείρησε να ανταποκριθεί με τον δικό του τρόπο στο αίτημα της ωρίμανσης του κόμματος, που υποσχέθηκε αμέσως μετά τις εκλογές του 2019. Πολλοί χαιρετήσαμε τότε αυτή τη στάση, αλλά προφανώς είχαμε διαφορετικά πράγματα στο νου μας. Για μια μεγάλη μερίδα κόσμου, το βασικό ήταν η γεφύρωση του χάσματος με το ΠΑΣΟΚ και η συνομιλία με τον κόσμο που είχε ψηφίσει ΣΥΡΙΖΑ «λόγω Τσίπρα». Για κάποιος άλλους, ωστόσο, το ζητούμενο ήταν άλλο: η κριτική αποτίμηση του κυβερνητικού έργου και η επεξεργασία ενός νέου προγράμματος, που έπρεπε επειγόντως να συγκροτηθεί. Η αναζήτηση πολιτικών συμμαχιών ήταν επίσης αντικείμενο αυτής της δεύτερης στρατηγικής, αλλά μόνο στον βαθμό και στο μέτρο που ο ίδιος ο ΣΥΡΙΖΑ θα ξέρει τι θέλει και τι μπορεί.
Όπως ήταν αναμενόμενο, η διαμεσολαβούμενη προσέγγιση του ΠΑΣΟΚ μέσω της «γέφυρας» στελεχών που προσέγγισαν τον ΣΥΡΙΖΑ μετά την συμφωνία των Πρεσπών, απέτυχε. Και απέτυχε σε δύο επίπεδα: τόσο ως μέθοδος συμφιλίωσης με την ηγεσία του ΠΑΣΟΚ όσο και ως μέθοδος διαλόγου με τη βάση του. Από τη μία πλευρά, όσοι είχαν απομείνει στα ηγετικά κλιμάκια του ΠΑΣΟΚ έβλεπαν – και εξακολουθούν να βλέπουν – πολύ πιο ρεαλιστικό το σενάριο της συνεργασίας με τη Νέα Δημοκρατία παρά με τον ΣΥΡΙΖΑ.
Από την άλλη πλευρά, η εκλογική βάση του ΠΑΣΟΚ, που είχε δυσαρεστηθεί λόγω της συνεργασίας με τους ΑΝΕΛ και της αμετροεπούς συμπεριφοράς ορισμένων υπουργών του ΣΥΡΙΖΑ δεν άκουσε ποτέ μια ξεκάθαρη αυτοκριτική. Ούτε η υπερ-φορολόγηση των μεσαίων στρωμάτων εξηγήθηκε πειστικά. Το κυριότερο όμως: δεν υπήρξε από πουθενά μια ένδειξη ότι η διεύρυνση του κόμματος αφορά τους «κοινούς θνητούς». Εκ των συμφραζομένων, από παντού δινόταν η εντύπωση ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ενδιαφέρεται κυρίως για μεταγραφές και μετακινήσεις μεγαλοστελεχών. Οπότε, αυτό το σενάριο κάηκε.
Για τους ίδιους ακριβώς λόγους, κάηκε επίσης το εναλλακτικό σενάριο. Προγραμματικά, ο σημερινός ΣΥΡΙΖΑ είναι ελάχιστα πιο σοφός από τον ΣΥΡΙΖΑ του 2019. Έγιναν όντως μερικά βήματα στο πρόγραμμα για την Υγεία και στο αναπτυξιακό, με την αφορμή του Ταμείου Ανάκαμψης. Όμως αυτά προκρίματα δεν μετουσιώθηκαν σε πολιτικό λόγο, δηλαδή σε «οδηγό» που περιλαμβάνει, εκτός από τους επιμέρους στόχους, τη συνάρθρωσή τους και τα πολιτικά μέσα για την πραγματοποίησή τους. Η πανδημία έφερε στο προσκήνιο πολλές πλευρές και προβλήματα της κοινωνικής ζωής, που δεν αντιμετωπίστηκαν όμως με συνεκτικό τρόπο στο πλαίσιο μιας καλά «δεμένης» αντιπρότασης. Είναι εντυπωσιακό ότι μια κυβέρνηση που έκανε τόσα πολλά και σοβαρά λάθη στη διάρκεια της υγειονομικής κρίσης παραμένει ακόμα δημοσκοπικά αλώβητη.
Ελλείψει πρωτότυπης και συνεκτικής πολιτικής πρότασης, είναι φυσικό να αναζητείται η λύση αλλού: στο θεαθήναι. Πόσω μάλλον όταν όλοι οι δημοσκόποι συνιστούν μονότονα στον Αλέξη Τσίπρα να προχωρήσει στην ενίσχυση του αρχηγικού του προφίλ με προσφυγή στη βάση του ΣΥΡΙΖΑ. Αυτοί οι κύριοι παραλείπουν βέβαια να πουν ότι, αν είχε κάνει κάτι ανάλογο ο Αλέκος Αλαβάνος επί της προεδρίας του, Τσίπρας δεν θα υπήρχε.
Ποιο είναι το πρόβλημα με την άμεση εκλογή προέδρου από «τον λαό»; Οι ακραιφνείς της Αριστεράς μπορεί να πιστεύουν ότι η ενίσχυση του προσωπικού προφίλ ευνοεί τον αρχηγισμό και υποβαθμίζει τη συλλογικότητα. Έτσι είναι, αλλά μιλώντας λίγο πιο ρεαλιστικά θα έβαζα μια υποσημείωση στον όρο «συλλογικότητα», διότι αυθεντικά συλλογικές ηγεσίες δεν υπήρξαν -ούτε και στην Αριστερά- τόσα χρόνια. Υπάρχει όμως μια άλλη πτυχή του προβλήματος, που την ξέρουν πρώτο χέρι όσοι έχουν ζήσει στην Αμερική.
Πράγματι, από μια άποψη, η ανοιχτή διαδικασία εκλογής της κομματικής ηγεσίας είναι μια γιορτή της Δημοκρατίας και συνοδεύεται από την κινητοποίηση κάποιου κόσμου. Όμως, σε μια διαδικασία αυτού του τύπου, το λόμπινγκ πάει σύννεφο και τα λεγόμενα «ειδικά συμφέροντα» στήνουν τον δικό τους χορό. Εμείς εδώ μπορεί να μην έχουμε το στρατιωτικο-βιομηχανικό σύμπλεγμα των Η.Π.Α. και τους μεγάλους χορηγούς, έχουμε όμως άλλους ισχυρούς παράγοντες: τα ΜΜΕ, τους κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες και τις συντεχνίες. Όλοι αυτοί δεν πρόκειται να κάτσουν με σταυρωμένα τα χέρια. Θα ποντάρουν στο άλογο το «καλό», για να προωθήσουν μετά τις λύσεις που τους ενδιαφέρουν. Θα πείτε «μα αυτό δεν θα γίνει ούτως ή άλλως»; Ναι, αλλά η εκλογή σε ένα συνέδριο έχει τους περιορισμούς της και, θεωρητικά τουλάχιστον, η ψήφος των εκλεκτόρων εκεί είναι πιο συνειδητή.
Χωρίς περιστροφές: το κακό σενάριο στην εκλογή προέδρου του ΣΥΡΙΖΑ από τη βάση είναι ότι μπορεί να εκλεγεί, αντί προέδρου, «αρχηγός», που θα κεφαλαιοποιήσει μετά το αυξημένο κύρος του για να μετατοπίσει το κόμμα προς μια κατεύθυνση εντελώς συστημική, όπως συνέβη στην Ιταλία και αλλού. Δεν αποδίδω εκ προοιμίου αυτή την πρόθεση στον Αλέξη Τσίπρα. Άλλωστε, τι σημασία θα είχε; Όπως είπαμε, οι προθέσεις δεν έχουν αντίκρισμα στην πραγματική ζωή.
Το λιγότερο που έχουν να κάνουν και ο Πρόεδρος και οι επιτελείς του ΣΥΡΙΖΑ είναι να ξανασκεφτούν τις επόμενες κινήσεις τους.
Αργά ή γρήγορα θα έρθει η ημέρα της κρίσης.
*Επειδή το πρωτότυπο κείμενο έχει τη δική του αξία:
«When the Reaper’s task had ended
Sixteen hundred had gone to rest
The good, the bad, the rich, the poor
The loveliest and the best
They waited at the landing
And they tried to understand
But there is no understanding
On the judgement of God’s hand».
