Μετά τον Μάρξ δεν ήταν πια δυνατόν να αντιμετωπίσει κανείς την τεχνολογία  με τον ίδιο τρόπο

Άλβιν Τόφλερ, «Το τρίτο κύμα», 1982

Στο κατώφλι του 2022, μπροστά στις απελπιστικές εικόνες μιας κοινωνίας «Δέλτα» ή «Όμικρον», αξίζει να αναρωτηθούμε πώς και γιατί μια απολιτική θεώρηση των σχέσεων υγείας, κοινωνίας και οικονομίας κατάφερε να γίνει κυρίαρχη αναπαράσταση σε παγκόσμιο επίπεδο, ακόμη και σε ένα μέρος των αριστερών και προοδευτικών δυνάμεων. Πώς δηλαδή, μετά από δεκαετίες κοινωνικών ερευνών που έχουν τεκμηριώσει απόλυτα τη συσχέτιση πλούτου και υγείας,  βρεθήκαμε αδύναμοι στην πραγματικότητα να σχηματοποιήσουμε εναλλακτικές ιδέες και όχι αποσπασματικές προτάσεις διαχείρισης της κρίσης. Πώς συνέβη και, αντί στα δύο χρόνια της πανδημικής «κανονικότητας» να οξύνουμε την ικανότητα συνειδητοποίησης της μαζικής αύξησης των ανισοτήτων, της ορατής και αόρατης βιαιότητας που ασκούν οι πλούσιοι στους   φτωχούς, στις γυναίκες και στα παιδιά, βρεθήκαμε να προσπαθούμε να «συνθέσουμε» κομμάτια κι αποσπάσματα μιας σκόρπιας, χαώδους και παροδικής πληροφόρησης. Ωστόσο, κανείς άλλος δεν γνώριζε καλύτερα από την Αριστερά πως μικρό μέρος του πληθυσμού εμπιστεύεται πλέον  τα μέσα ενημέρωσης, και πως, επιπλέον, η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη είχαν ημερομηνία λήξης στην εποχή του ατομοκεντρισμού.

Με όλη αυτή τη γνώση είναι να απορεί κανείς που δεν βρίσκουμε τίποτα άλλο να πούμε μπροστά στην ωμή αντιμετώπιση των ανθρώπων της τρίτης ηλικίας, εκτός από το «εμβολιαστείτε» και πληρώστε (ή μην πληρώνετε) το πρόστιμα της «ανυπακοής» σας.  Αποδεχτήκαμε, χωρίς να αφουγκραστούμε τους βαθύτερους φόβους, τις αμφιβολίες, τη σύγχυση των ανθρώπων αυτών, την ταπείνωση μιας ολόκληρης γενιάς που μέχρι χθες το ίδιο το κράτος την ενθάρρυνε με κάθε τρόπο να μην αφεθεί μοιρολατρικά στη φθορά του χρόνου αλλά να φροντίσει την ευζωία της, από την fitness εμφάνιση των εβδομηντάρηδων μέχρι τη σεξουαλική έκφραση ως τα βαθιά γεράματα. Και ξάφνου τα νεοφιλελεύθερα κράτη άρχισαν να φωνασκούν: Τελειώσατε. Ως εδώ. Και αυτά που σας πουλήσαμε ακριβά σε διαφημίσεις και πολυχώρους του ελεύθερου χρόνου σας να τα ξεχάσετε. Τώρα βρίσκεστε σε λίστα αναμονής και διαλογής για τον άλλο κόσμο μετά των άλλων φίλων σας. Πώς το ανέχτηκαν αυτό οι αριστερές και δημοκρατικές δυνάμεις; Περιμέναμε από αυτούς που ποτέ άλλοτε στην ιστορία δεν κυνήγησαν τόσο την «αιώνια νεότητα» να συμμορφωθούν λόγω πανδημίας; Έτσι ξεριζώνονται ιδέες και κουλτούρες που το νεοφιλελεύθερο σύστημα καλλιέργησε σε όλο το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα της αφθονίας και της καταναλωτικής ικανοποίησης;

Αναρωτιέμαι γιατί δεν εκμεταλλευθήκαμε την κρίση για να καταγγέλλουμε νυχθημερόν μια τρομακτική «αλήθεια» που νοηματοδοτεί τη «νέα κανονικότητα». Την ιλιγγιώδη αύξηση του πλουτισμού εν μέσω πανδημίας ατόμων, πολυεθνικών εταιρειών και ολόκληρων χωρών σε βάρος όλων εκείνων που μπορεί να μην έχουν φωνή πέρα από το καφενείο της γειτονιάς τους. Εχουν όμως συγκεκριμένα κοινωνικά, μορφωτικά και ταξικά χαρακτηριστικά.

Για να μην παρερμηνευτώ. Σωστά η Αριστερά τάχθηκε υπέρ του εμβολιασμού. Μπροστά στο δίλημμα «ζωή ή ελευθερία» οι άνθρωποι επιλέγουν συνήθως τη ζωή. Δεν θα έπρεπε, όμως, συγχρόνως να πούμε καθαρά ότι οι ελευθερίες του χθες ενδέχεται να μην επανέλθουν ποτέ; Να φωνάξουμε, έτσι ώστε να δημιουργηθεί και μια συνειδητοποίηση, πως από την αρχή της πανδημίας η έρευνα και η διάθεση των εμβολίων γίνονται  με όρους φρικαλέας ανισότητας και πως οι BioNTech, Moderna, Pfizer, κ.ά. έχουν πλέον τριπλασιάσει το αρχικό τους κέρδος των 1000 δολαρίων ανά δευτερόλεπτο! Ποιον ωφελεί η αποσιώπηση;

Φάνηκε έτσι να πιστεύουμε αυτό που οι απλοί άνθρωποι αρνήθηκαν να πιστέψουν. Δεν ακούσαμε ή αγνοήσαμε αυτό που συζητάνε μεταξύ τους. Πως όλα τούτα και άλλα πολλά  (π.χ. το αδιαφανές εμπόριο  μασκών, αντισηπτικών, πιστοποιητικών, φαρμάκων, παραφαρμάκων, κ.ά.) δε γίνονται μόνο για να σωθούν ζωές, δεν αφορούν μόνο το αγαθό της υγείας. Αφορούν επίσης, αν όχι πρωτίστως, το θεμιτό και αθέμιτο κέρδος.  

Είναι να απορεί κανείς που δεν θέσαμε επιτακτικά το ζήτημα των ηθικών, κοινωνικών και πολιτικών συνεπειών του ολοκληρωτικού ελέγχου πάνω στις ζωές μας. Ακόμα κι ένα μικρό παιδί είναι σήμερα υποψιασμένο πως ο έλεγχος δεν αφορά μόνο την προστασία μας αλλά και τις διαφημιστικές ή τις «ασφαλιστικές» εταιρείες που σήμερα είναι αόρατες. Αύριο όμως; Ποιος μας εγγυάται ότι όλα αυτά τα σημαντικά κωδικοποιημένα στοιχεία δεν θα γίνουν αντικείμενο ανταγωνισμού των εταιρειών με στόχο το μέγιστο δυνατό κέρδος;

Σε ένα σύντομο άρθρο δεν είναι δυνατό να ειπωθούν πολύ περισσότερα. Ας επισημάνουμε, ωστόσο, ότι στα χρόνια της πανδημίας οι φτωχές κοινωνικές τάξεις – και όχι η αμφιλεγόμενη μεσαία τάξη – βλέπουν τα μέσα επιβίωσης που διαθέτουν, το πραγματικό οικονομικό, κοινωνικό και πολιτισμικό τους κεφάλαιο να εξανεμίζονται. Και βλέπουν ακόμη αυτό που οι Pierre Dardot και Christian Laval βεβαιώνουν εμφατικά: στο νεοφιλελευθερισμό οι κρίσεις έχουν μετατραπεί σε «μέθοδο διακυβέρνησης». Διακυβέρνησης και όχι διαχείρισης. Άλλωστε, αυτό να το έχουμε εμπεδώσει από το 2008 και το «Δόγμα του Σοκ» της Ναόμι Κλάιν. Οι νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις γνωρίζουν πώς να εκμεταλλεύονται τις κρίσεις για να αναπαράγουν το οικονομικό και πολιτισμικό τους κεφάλαιο.

Οι αριστερές και άλλες δημοκρατικές δυνάμεις που δεν ενδιαφέρονται, όμως, γι’ αυτή την αναπαραγωγή, καλούνται να στοχαστούν και να παρέμβουν διαφορετικά, αν δε θέλουν να καταλήξουν μια «ακίδα» πάνω στο πονεμένο κοινωνικό σώμα. Να υψώσουν στεντόρεια φωνή για όλους εκείνους που ποτέ δεν τους δόθηκε ο λόγος – παρά μόνο επιλεκτικά και παραπλανητικά στα βραδινά δελτία ειδήσεων – αρθρώνοντας ουσιώδη κοινωνικό λόγο για τη ζωή αλλά και για καταστολή της ελευθερίας. Μια καταστολή που δεν αρκεί πλέον να την καταγγέλλεις όταν είναι ορατή στους δρόμους αλλά και όταν είναι αόρατη, κρυμμένη στα υψηλότερα κλιμάκια των τεχνοκρατικών ελίτ που μόνο σε μια τραυματισμένη, θρυμματισμένη και σε πλήρη σύγχυση κοινωνία μπορούν να επιβληθούν.

Kαλή χρονιά!

Η Αλεξάνδρα Κορωναίου είναι Καθηγήτρια  Κοινωνιολογίας,  πρώην κοσμήτορας Παντείου Πανεπιστημίου