Δύο κατευθύνσεις αναζητήσεων για τη νέα περίοδο: Ποια τάξη πραγμάτων θα συγκροτηθεί ως συμμαχία των λαϊκών τάξεων; Ποια νευραλγικά σημεία της οικονομίας και της κοινωνίας είναι δυνατόν να κατακτηθούν από τις λαϊκές δυνάμεις, ως μεταβατικά βήματα προς μια νέα τάξη πραγμάτων; Χρειάζεται μια προσπάθεια για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα και όχι η επανάπαυση στη νοσταλγία ή, καλύτερα, στη νοσταλγία της νοσταλγίας, της σοσιαλδημοκρατίας.

Το πρώτο κεφάλαιο του τελευταίου βιβλίου του Κώστα Δουζίνα θα έπρεπε να διδάσκεται στις κομματικές σχολές (αν υπήρχαν) του ΣΥΡΙΖΑ: παρουσιάζει με τον πιο κατανοητό τρόπο το πρώτο εξάμηνο του 2015, αναλύοντας τα διαδοχικά στάδια της επίθεσης των ευρωπαϊκών θεσμών και του ΔΝΤ και εξηγώντας με πειστικό και καθαρό τρόπο τι σήμαινε δυσμενής συσχετισμός δυνάμεων κατά την περίοδο αυτή. Στη συνέχεια περνάει σε κάτι πιο δύσκολο και σημαντικότερο αυτή τη στιγμή: ποιες ήταν οι εξουσίες της αριστερής κυβέρνησης, πώς μπορούσε να κυβερνήσει ένα κράτος που είχαν φτιάξει το ΠΑΣΟΚ και η Ν.Δ. και να υλοποιεί ένα δικό της πρόγραμμα, ποιους θα εξέφραζε πραγματικά και τελικά ποιο θα μπορούσε να είναι το δικό της πρόγραμμα;

Το παράδοξο μιας αριστερής κυβέρνησης είναι ότι ξεκινάει χωρίς να έχει την εξουσία, όχι μόνο επειδή οι ισχυρές οικονομικές δυνάμεις, τις οποίες εκφράζει η Δεξιά, είναι παρούσες, αλλά και επειδή ο κρατικός μηχανισμός που διαμορφώθηκε από τις προηγούμενες κυβερνήσεις συνεχίζει να υπάρχει, ενώ η νέα κυβέρνηση έχει εκ των πραγμάτων στόχο την υλοποίηση ενός σχεδίου προς όφελος των λαϊκών τάξεων και σε βάρος της οικονομικής ελίτ. Επισημαίνοντας ότι οι «παλιές στρατηγικές» της Αριστεράς («οι Βαστίλες και τα Χειμερινά Ανάκτορα») δεν μπορεί πλέον να επιλεγούν, καταλήγει ο συγγραφέας στην ανάγκη χάραξης ενός οδικού χάρτη για την τμηματική και προοδευτική αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων, αφού εντοπιστούν «οι νευραλγικοί τομείς που μπορούν να βοηθήσουν στη μεταβίβαση πόρων και δύναμης από το κεφάλαιο στους εργαζόμενους και από το κράτος στους πολίτες».

Η προσέγγιση αυτή πρέπει να χρησιμεύσει πριν απ’ όλα για μια αξιολόγηση της θητείας της αριστερής κυβέρνησης. Στους τομείς της υγείας και της πρόνοιας είναι προφανές ότι αξιοποιήθηκε αυτή η μέθοδος, αλλά στους τομείς που έχουν σχέση με την ανάπτυξη γενικώς -και την τοπική και περιφερειακή ανάπτυξη ειδικότερα- δεν επιχειρήθηκαν τέτοιες τομές. Διότι στη συντριπτική πλειονότητα των τοπικών κοινωνιών, που αποτελούν εξ ορισμού νευραλγικά σημεία, συνεχίστηκε η αναποτελεσματική άσκηση αναπτυξιακών πολιτικών με τις αποσπασματικές μεθόδους του πελατειακού κράτους. Και δεν επιχειρήθηκε η υιοθέτηση μεθόδων αναπτυξιακού σχεδιασμού που θα επέτρεπαν την ορθολογική χρήση των διαθέσιμων πόρων και την ταχύτερη αύξηση τόσο της παραγωγής, όσο και της απασχόλησης, ενώ θα επέτρεπαν επίσης την άσκηση αποτελεσματικών περιβαλλοντικών πολιτικών.

Ο Δουζίνας αναφέρεται και σε μια επιπλέον αναγκαία ανατροπή: «Τα πολιτικά υποκείμενα δεν δημιουργούνται πλέον αποκλειστικά στη βάση της οικονομίας ή της ταξικής ένταξης. Αντίθετα ο κοινωνικός χώρος δημιουργείται μέσω της ηγεμονικής πολιτικής παρέμβασης». Μια ηγεμονική παρέμβαση που «πρέπει να οργανώσει τη σύγκλιση τάξεων, κλάδων και επαγγελμάτων με τα ταξικά, δικαιωματικά και λαϊκά χαρακτηριστικά».

Η αφήγηση της κυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ ισχυριζόταν ότι η σύγκλιση αυτή θα ήταν το αποτέλεσμα μιας νέας καπιταλιστικής ανάπτυξης με φορντιστικά χαρακτηριστικά. Μια αφήγηση που επέλεγε να ξεχνά ότι έχουμε πλέον εμπλακεί σε μια βαθιά κρίση του καπιταλισμού, που αφορά την εξέλιξη του χρηματοπιστωτικού συστήματος, την κλιματική αλλαγή, την έκρηξη των ανισοτήτων, και ότι οι συμμαχίες των λαϊκών τάξεων πρέπει να οικοδομηθούν μέσω νέων προγραμμάτων με τη συμβολή του πολιτικού υποκειμένου.

«Πρέπει να είμαστε οι φορείς μιας ιδέας εναλλακτικής τάξης πραγμάτων απέναντι στην αταξία που προκαλούν οι “από πάνω”», έχει πει ο Íñigo Errejón (μέχρι πρόσφατα Νο 2 των Podemos), απαντώντας σε ερώτηση για τον χαρακτήρα μιας ενοποιητικής παρέμβασης του πολιτικού υποκειμένου σε ό,τι αφορά τις λαϊκές τάξεις (Mediapart, 16-8-2017). Η εναλλακτική τάξη πραγμάτων δεν καθορίζεται μόνο με βάση τα συμφέροντα των μισθωτών. Και το πολιτικό υποκείμενο –το κόμμα της Αριστεράς– δεν υπάρχει πλέον ως εκφραστής μόνο αυτών των συμφερόντων, αλλά ως ένας πολιτικός οργανισμός ικανός να επεξεργαστεί και να υποστηρίξει την υλοποίηση της ενοποιητικής παρέμβασης σε βάρος των «από πάνω» και προς όφελος των πολλών.

Δύο κατευθύνσεις αναζητήσεων επομένως για τη νέα περίοδο: Ποια τάξη πραγμάτων θα συγκροτηθεί ως συμμαχία των λαϊκών τάξεων; Ποια νευραλγικά σημεία της οικονομίας και της κοινωνίας είναι δυνατόν να κατακτηθούν από τις λαϊκές δυνάμεις ως μεταβατικά βήματα προς μια νέα τάξη πραγμάτων;

Χρειάζεται μια προσπάθεια για να απαντηθούν αυτά τα ερωτήματα και όχι η επανάπαυση στη νοσταλγία ή, καλύτερα, στη νοσταλγία της νοσταλγίας, της σοσιαλδημοκρατίας. Σοσιαλδημοκρατία σημαίνει συμμαχία με το κεφάλαιο, το οποίο σήμερα είναι αποδυναμωμένο και στρατηγικά ανίσχυρο, κρατικοδίαιτο και περισσότερο παρά ποτέ σε νεοφιλελεύθερη τροχιά. Και το στελεχικό δυναμικό της αποκαλούμενης σοσιαλδημοκρατίας είναι το πολιτικό προσωπικό που εγκατέλειψε ταχύτατα ένα αντίστοιχο «όραμα», για να οικοδομήσει την ελληνική εκδοχή του νεοφιλελευθερισμού, η οποία βύθισε τη χώρα σε μια ανήκουστη κρίση.