ΤΑ ΜΠΛΟΚΙΑ

Ειδήσεις και αναλύσεις από τη Λέσβο και την Ελλάδα με αριστερή ματιά!

Απόψεις Δεύτερο Θέμα

Άρης Βελουχιώτης και Μάνος Χατζιδάκις

 

 

 

Άρης Βελουχιώτης και Μάνος Χατζιδάκις. Ίσως είναι καιρός ν’ αρχίσουμε να τους συνεξετάζουμε ως ενότητα ετεροτήτων, γιατί αυτό ακριβώς είναι η ομορφιά του κόσμου: η ενότητα των ετεροτήτων απ’ όπου προκύπτει η ίδια του η ύπαρξη

Μια τέτοια μέρα σαν την αυριανή, ή μάλλον μια τέτοια νύχτα 15 προς 16 Ιουνίου του 1945, στη χαράδρα του Φάγγου στον Αχελώο (κοντά στο χωριό Μεσούντα) αυτοκτόνησε ο πρωτοκαπετάνιος του ΕΛΑΣ και της ανυποχώρητης και νικηφόρας αντίστασης εναντίον της ναζιστικής κατοχής και των ντόπιων συνεργατών της Άρης Βελουχιώτης. Ήταν μόλις 42 χρόνων.

Μια τέτοια μέρα, 49 χρόνια αργότερα, στις 15 Ιουνίου 1994, έφυγε για τη δική του «μαγική πόλη» ο Μάνος Χατζιδάκις. Ήταν 69 χρόνων και σε μια απίστευτα δημιουργική φάση.

Το να μιλήσεις για τεράστιες απώλειες στον συνολικό βίο τής ελληνικής περιπέτειας είναι πολύ λίγο, ελάχιστο. Πώς να το κάνουμε; Υπάρχουν απουσίες που είναι στ’ αλήθεια αναντικατάστατες. Ίσως όμως, επιδεικνύοντας ελάχιστη από τη γενναιότητα ελευθερίας στη σκέψη που εκείνοι διέθεταν, ίσως λέω, να χρειάζεται, προπαντός τώρα, «στα χρόνια τα δικά μας τα σακάτικα», όπου είθισται να δολοφονούν καθημερινά την ομορφιά των ανθρώπων και τους ανθρώπους τους ίδιους, ίσως τώρα ακριβώς να χρειάζεται να σκύψουμε με αγωνία και αγάπη στο πρόβλημα της ομορφιάς, δηλαδή στο ποιητικό αίτημα του ανθρώπου που θα σώσει τον κόσμο, συνεξετάζοντας αυτές τις δύο προσωπικότητες και τον τροπισμό με τον οποίο έθεσαν ακριβώς (και προσπάθησαν να εμβαθύνουν) το πρόβλημα της ομορφιάς. Δηλαδή το πρόβλημα της ελευθερίας.

Ο καθένας μέσα στον κόσμο του, αλλά με τέτοια δύναμη, ώστε στο τέλος να επιτευχθεί «αυτός ο κόσμος ο μικρός ο μέγας». Άλλως πως, το ηρακλείτειο «εν το παν». Άρης Βελουχιώτης και Μάνος Χατζιδάκις. Ίσως είναι καιρός, επιμένω, ν’ αρχίσουμε να τους συνεξετάζουμε, αλλά όχι ως ομοιότητα – κάτι τέτοιο θα ήταν αδιανόητο και βλακώδες. Ν’ αρχίσουμε να τους συνεξετάζουμε ως ενότητα ετεροτήτων, γιατί αυτό ακριβώς είναι η ομορφιά του κόσμου: η ενότητα των ετεροτήτων απ’ όπου προκύπτει η ίδια του η ύπαρξη.

Δύο διαφορετικοί κόσμοι ο Άρης Βελουχιώτης και ο Μάνος Χατζιδάκις, αλλά πώς είναι δυνατό να φανταστούμε την ανθρώπινη κατάσταση χωρίς την παρουσία και των δύο; Πώς είναι δυνατό να φανταστούμε τον κόσμο μονάχα με το γεράκι, αλλά χωρίς το αηδόνι; Πώς είναι δυνατό να κατανοήσουμε την ομορφιά μονάχα ως πέταγμα του γερακιού, όταν δεν θα έχουμε ακούσει ποτέ την τρίλια ενός αηδονιού; Το ένα κάνει το άλλο να υπάρχει. Χωρίς και τα δύο μαζί ο κόσμος είναι ακατανόητος και ανέφικτος ως ενδεχόμενος τόπος της εφικτής ουτοπίας, γιατί η ίδια η ομορφιά του είναι ακατανόητη και ανέφικτη. Και τότε το μόνο που απομένει είναι ένα ομοίωμα ζωής, ένα ομοίωμα μιας ομορφιάς υποταγμένης και κατοικίδιας, δηλαδή ο θάνατος ως προσομοιωμένη ζωή. Γιατί βέβαια -όπως έδειξαν απαράμιλλα ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Άρης Βελουχιώτης-, η ομορφιά είναι ανήμερη και ανυπότακτη. Δεν είναι λιγότερο ανήμερο και ανυπότακτο ένα αηδόνι από ένα γεράκι ούτε είναι περισσότερο ελεύθερο ένα γεράκι από ένα αηδόνι.

Αυτό είναι το πρόβλημα της ομορφιάς το οποίο έθεσαν ο Μάνος Χατζιδάκις και ο Άρης Βελουχιώτης και στο οποίο επέμειναν μέχρι τέλους χωρίς να δειλιάσουν στιγμή, χωρίς να μηδίσουν όπως τόσοι και τόσοι. Με άλλα λόγια: δεν πρόδωσαν. Κι έχουμε τόση ανάγκη, σήμερα που γέμισε η ζωή μας από μυριάδες προδοσίες κρυφές και φανερές, που γέμισε η ζωή μας από μυριάδες φασισμούς της ασχημίας, έχουμε τόση ανάγκη από ανθρώπους που δεν πρόδωσαν την ομορφιά! Που από τόσο διαφορετικούς δρόμους έφτασαν στον πυρήνα της ομορφιάς που κοχλάζει: την ψυχή του ανθρώπου. Έφτασαν δηλαδή στην κρίσιμη και διάπυρη μάζα της ελευθερίας.

«Την ομορφιά», γράφει ο Γιάννης Ρίτσος στο «Επιλογικό», «ποτές μου δεν την πρόδωσα. Όλο το βιος μου το μοίρασα δίκαια./ Μερτικό δεν κράτησα. Πάμφτωχος. Μ’ ένα κρινάκι του αγρού / τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα. Να με θυμάστε».

Αξίζει να προσέξουμε εδώ τι γράφει: «Μ’ ένα κρινάκι του αγρού τις πιο άγριες νύχτες μας φώτισα». Το μόνο όπλο απέναντι, λέει, στην ανελέητη νύχτα είναι ένα κρινάκι του αγρού. Ανήμερο και ανυπότακτο. Διαβάστε την ομιλία του Άρη Βελουχιώτη στη Λαμία, 29 Οκτωβρίου 1944, για την επέτειο του «Όχι». Και διαβάστε την ομιλία του Μάνου Χατζιδάκι, 31 Ιανουαρίου 1949, στο Θέατρο Τέχνης, για το ρεμπέτικο. Ίσως έτσι γίνει ευκρινέστερο αυτό που προσπαθώ να πω. Και ίσως τότε φανταστούμε ότι ο Άρης Βελουχιώτης ήταν ο φίλος του Μάνου Χατζιδάκι που περπατούσαν μαζί και «του μιλούσε για κάτι καινούργιο. Μα τώρα ήταν καλοκαίρι και η άσφαλτος μύριζε». Κι όπως περπατούσαν «στα στενά και βρόμικα πεζοδρόμια του Πειραιά και της Αθήνας», έφτανε από μακριά με ένταση μια καινούργια ρεμπέτικη κραυγή: «Κουράστηκα για να σε αποκτήσω, αρχόντισσά μου μάγισσα τρανή».

Ομορφιά μου. Ελευθερία μου.