Εισαγωγή
Στα νησιά υπάρχει μια ιδιόμορφη «καπιταλιστικού τύπου» ανάπτυξη. Η κυριαρχία των μικρών και οικογενειακών επιχειρήσεων καθώς και τις αυτοαπασχόλησης καθορίζει την φυσιογνωμία τους.
Αυτό στις συνθήκες του νεοφιλελευθερισμού – δηλαδή της απόλυτης κυριαρχίας των αγορών και των μεγάλων εταιρειών – δημιουργεί ευνοϊκό περιβάλλον ανάπτυξης της ριζοσπαστικής αριστεράς και διαμορφώνει το πλαίσιο για ευρύτερες κοινωνικές συμμαχίες υπό την ηγεμονία του κόσμου της εργασίας και οι οποίες θα έχουν αντινεοφελελευθερη κατεύθυνση.
Ο νεοφιλευθερισμός στρέφεται συνολικά σε όλες τις άλλες τάξεις και στρώματα της κοινωνίας που κυριαρχούν στα νησιά μας. Αν ο νεοφιλελευθερισμός και οι καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις έχουν σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις για την ζωή των ανθρώπων, για τα νησιά και τους νησιώτες μπορεί να έχουν καταστροφικές.
Στις σημερινές συνθήκες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης τα νησιά είναι τα πλέον ευάλωτα. Σε πολύ μεγάλο βαθμό η οικονομία των νησιών μας είναι εξαρτημένη, στηρίζεται στις εισαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών. Η κατανάλωση προϊόντων και υπηρεσιών που παράγονται τοπικά υποχωρεί. Δεν υπάρχει «αυτάρκεια», ενώ η σχεδόν αποκλειστική εξάρτηση αρκετών νησιών από τον τουρισμό, κάνει το μέλλον τους αρκετά δύσκολο. Ήδη τα πρώτα σημάδια της κρίσης φαίνονται. Λίγες μόνο συζητήσεις με εργαζόμενους αλλά και τοπικούς επιχειρηματίες είναι ικανές να αντιληφθούμε την εικόνα των συναισθημάτων φόβου και απογοήτευσης για το άμεσο μέλλον.
Οι επιπτώσεις της κρίσης στην τοπική μας κοινωνία φαίνεται να είναι οι παρακάτω:
- Μείωση του εισοδήματος στον αγροτικό τομέα εξαιτίας των χρόνιων προβλημάτων του κλάδου, αλλά και εξαιτίας της μείωσης της ζήτησης στις αγορές του εξωτερικού για το λάδι μιας και σε μεγάλο βαθμό αυτό θεωρείται «είδος πολυτελείας».
- Μείωση του εισοδήματος από τον τουρισμό, εξαιτίας των οικονομικών προβλημάτων που σήμερα αντιμετωπίζουν οι παραδοσιακές αλλά και οι νέες αγορές, αλλά και εξ’ αιτίας της προσφυγικής κρίσης
- Μείωση στην αγορά κατοικίας και κατ’ επέκταση της οικοδομικής δραστηριότητας.
- Τελικά: μείωση της ζήτησης με όποιες αρνητικές επιπτώσεις μπορεί αυτή να έχει στην τοπική αγορά.
- Αύξηση της ανεργίας σε αριθμούς και ποσοστά τα οποία δεν τα έχουμε ξαναζήσει.
Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές και η κρίση τους επηρεάζουν την ζωή μας «διπλά»: Οι νησιώτες από την μία υφίστανται τα αποτελέσματα αυτών των αναδιαρθρώσεων όπως όλοι οι άλλοι οι πολίτες, αλλά ταυτόχρονα αυτά εδώ μεγεθύνονται και από το γεγονός των ιδιομορφιών του νησιωτικού χώρου (μικρή αγορά, απομόνωση, αποστάσεις, οικονομία στηριγμένη στις μικρές επιχειρήσεις, μικρός οικογενειακός κλήρος κλπ).
Για παράδειγμα η «απελευθέρωση» των ακτοπλοϊκών συγκοινωνιών, που προωθούσαν το προηγούμενο διάστημα οι διάφορες κυβερνήσεις, είχε διπλή επιβάρυνση στους νησιώτες τόσο από την άποψη των αυξήσεων των τιμών των εισιτηρίων –κάτι που ουσιαστικά τους στερεί το δικαίωμα στην μεταφορά – όσο και από την άποψη του κόστους των προϊόντων.
Ένα άλλο παράδειγμα, η αναδιάρθρωση της ΚΑΠ –που στον πυρήνα της λογικής της είναι η παραγωγή αγροτικών προϊόντων όχι όμως από τους αγρότες – για τα νησιά μεταφράζεται σε ερημοποίηση και συνεχιζόμενη μείωση του πληθυσμού τους.
Ένα τρίτο παράδειγμα: Η ελαστικοποίηση των ωραρίων λειτουργίας των καταστημάτων και η ολοένα με μεγαλύτερους ρυθμούς εισβολή μεγάλων αλυσίδων και πολυκαταστημάτων σε νησιά, δεν θα έχει σαν αποτέλεσμα μόνο σοβαρές πιέσεις στις τοπικές μικρές επιχειρήσεις αλλά και αύξηση της ανεργίας, μείωση της τοπικής παραγωγής, αλλοίωση της παραγωγικής και πολιτιστικής φυσιογνωμίας των νησιών.
Σε αυτές τις συνθήκες κρίσης, την κυριαρχία των μικρών επιχειρήσεων και της αυτοπασχόλησης στα νησιά πρέπει να τη βλέπουμε από τις παρακάτω πλευρές:
- Από τη μια, αυτό το μοντέλο μπορεί να αποτελέσει ένα σημαντικό αναπτυξιακό εργαλείο, που αξιοποιεί τις τοπικές δυνατότητες και πόρους. Παράγει προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται από νησιώτες παραγωγούς και που πρώτα και κύρια καταναλώνονται από τους κατοίκους των νησιών.
- Οι μικρές επιχειρήσεις δημιουργούν απασχόληση Απασχολούν σημαντικά τμήματα του τοπικού δυναμικού. Σε αρκετά νησιά είναι ο μόνος τρόπος για να διατηρηθεί και να αυξηθεί η απασχόληση.
- Οι μικρές επιχειρήσεις και η αυτοαπασχόληση αποτελούν στοιχείο του νησιωτικού πολιτισμού και της νησιωτικής φυσιογνωμίας
- Από την άλλη όμως αυτό το ίδιο το μοντέλο κάνει ιδιαίτερα ευάλωτες και εύθραυστες τις τοπικές οικονομίες, από τη στιγμή που κάνει τις όποιες παραγωγικές δραστηριότητες «μη ανταγωνιστικές» και κατ επέκταση ευάλωτες στον ανταγωνισμό.
- Ο κατακερματισμός της παραγωγής, η μικρή αγορά, οι σχετικά περιορισμένες ευκαιρίες που προσφέρονται, δημιουργούν συχνά συνθήκες έντονου τοπικού ανταγωνισμού ανάμεσα στις επιχειρήσεις και δεν ευνοούν ιδιαίτερα διαδικασίες τοπικής «κοινωνικοποίησης» της παραγωγής.
- Σε πολλά νησιά το μικρό μέγεθος και ο μικρός κύκλος εργασιών, τα μεγάλα κόστη παραγωγής, κλπ, οδηγούν τους μικρούς επιχειρηματίες σε εμπορικές πολιτικές και πρακτικές που τους φέρνουν σε αντίθεση με τους συμπολίτες τους καταναλωτές.
- Ταυτόχρονα οι πιέσεις του ανταγωνισμού οδηγούν στην μεταφορά των μειωμένων κερδών στους όποιους εργαζόμενους απασχολούν που σε συνδυασμό με την ανυπαρξία συνδικαλιστικού κινήματος των εργαζομένων, αλλά και τις ιδιόμορφες προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται, έχουν σαν αποτέλεσμα χαμηλή αμοιβή της μισθωτής εργασίας.
- Τέλος θα πρέπει να σημειώσουμε την ύπαρξη ενός σημαντικού τμήματος των τοπικών επιχειρηματιών ο οποίοι δραστηριοποιούνται κυρίως στον τομέα της εμπορίας και του τουρισμού, όπου εμφανίζεται μεγάλη εποχικότητα, που λειτουργούν με τη λογική της αρπακτής.
Βασικοί προγραμματικοί άξονες
Προτείνουμε ένα σχέδιο αντιμετώπισης των συνεπειών της κρίσης στον νησιωτικό χώρο, που θα παίρνει υπόψη του ακριβώς αυτές τις ιδιαιτερότητες της νησιωτικής μας κοινωνίας και οικονομίας. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου είναι η μεταφορά πόρων από το κέντρο στην περιφέρεια και ειδικότερα στα νησιά.
Αυτό το σχέδιο θα πρέπει να βάζει τις βάσεις και για την αξιοβίωτη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη των νησιών μας. Κατά την γνώμη μας άξονες διεκδίκησης αυτού το σχεδίου που πρέπει να προτείνει η ριζοσπαστική αριστερά είναι οι παρακάτω:
- Προστασία, υποστήριξη για τον εκσυγχρονισμό του νησιωτικού παραγωγικού ιστού στην κατεύθυνση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών που θα ικανοποιούν τις τοπικές και περιφερειακή ανάγκες. Ενίσχυση της κοινής δράσης και της δικτύωσης τοπικά και ενδοπεριφερειακά των νησιωτικών επιχειρήσεων.
Η προστασία έχει να κάνει με τον έλεγχο και τον περιορισμό της εγκατάστασης και λειτουργίας μεγάλων επιχειρήσεων (κυρίως λιανικού εμπορίου) σε μια κοινωνίες των οποίων η οικονομία στηρίζεται κατά κύριο σε πολλές οικογενειακές, μικρού μεγέθους επιχειρήσεις – που θα έχει μακροπρόθεσμα γενικότερες αρνητικές οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις – και όχι μόνο στους άμεσα θιγόμενους, δηλαδή τον εμπορικό κόσμο.
Η υποστήριξη έχει να κάνει με μέτρα που θα πρέπει να συνδυάζουν από την μία πλευρά αυξημένες χρηματικές επιχορηγήσεις για την προσέλκυση, ίδρυση και εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων όλων των κλάδων και από την άλλη μέτρα μείωσης του λειτουργικού κόστους επιχειρήσεων, (επιχορήγηση μεταφοράς πρώτων υλών, προϊόντων και κατοίκων ‘μεταφορικό ισοδύναμο», φορολογικές ελαφρύνσεις) σε συνδυασμό με την απλούστευση και εξορθολογισμό των διαδικασιών, αδειοδότησης, λειτουργίας και ελέγχου των επιχειρήσεων και την ενίσχυση της εξωστρέφειας τους.
Η ενίσχυση της κοινής δράσης και δικτύωσης των τοπικών επιχειρήσεων έχει να κάνει:
Με την ενίσχυση της ανάπτυξης τοπικών παραγωγικών δικτύων ομοειδών ή συμπληρωματικών δραστηριοτήτων ανάμεσα σε επιχειρήσεις είτε ανάμεσα σε επιχειρήσεις και καταναλωτές.
Με την δημιουργία μιας κοινής Αιγιακής νησιωτικής ταυτότητας καθώς επίσης και μιας κοινής Αιγιακής αναπτυξιακής οπτικής. Από την κατοχύρωση της κοινής Αιγιακής ταυτότητας θα υπάρχουν σημαντικές επιπτώσεις στην επιχειρηματική δραστηριότητα, καθώς επίσης και στην δημιουργία ευνοϊκού κλίματος για την ανάπτυξη επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από ομάδες των νησιωτών που σήμερα υποεκπροσωπούνται σε αυτήν, όπως είναι οι γυναίκες, οι νέοι και οι άνεργοι, από την στιγμή που με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η διεύρυνση της οπτικής και των ορίων του νησιώτη επιχειρηματία και του δημιουργεί νέες ευκαιρίες και δυνατότητες βλέποντας τον εαυτό του να εντάσσεται όχι στα στενά και περιορισμένα όρια του νησιού του, αλλά σε έναν ευρύτερο γεωγραφικό χώρο με πολυποίκιλες δραστηριότητες.
- Βελτίωση και εκσυγχρονισμό των υποδομών. Αυτή η ανάπτυξη των υποδομών θα έχει ταυτόχρονα και ευεργετικές επιπτώσεις στις συνθήκες διαβίωσης και των κατοίκων και πρέπει περιλαμβάνει τα παρακάτω:
- Ενα αποτελεσματικό και σύγχρονο σύστημα συνδυασμένων ενδοπεριφερειακών μεταφορών προσώπων και εμπορευμάτων, το οποίο θα αγκαλιάζει όλα τα νησιά του Β. Αιγαίου και το οποίο θα αποτελεί την αναγκαία βάση πάνω στην οποία μπορεί να στηριχθεί, η ενίσχυση της κοινής αιγιακής ταυτότητας,
- Δημιουργία των κατάλληλων υποδομών (ενδομεταφορών, τεχνολογιών επικοινωνίας, κλπ)
- Τον εκσυγχρονισμό και ανάπτυξη των υπηρεσιών. Εδώ πρέπει να σημειώσουμε την ιδιαίτερη σημασία που πρέπει να έχει για εμάς η υποστήριξη και η ανάπτυξη του ενός τοπικούς τραπεζικού συστήματος, που θα στηρίζεται στις υφιστάμενες προσπάθειες μέσω των συνεταιριστικών τραπεζών.
- Τον εκσυγχρονισμό των υποδομών βελτίωσης της ποιότητας ζωής και ειδικότερα του συστήματος υγείας και εκπαίδευσης
- Ενίσχυση ή και δημιουργία μηχανισμών υποστήριξης, ανάπτυξης της καινοτομίας και μεταφοράς της τεχνογνωσίας και εκπαίδευση και προετοιμασία του ανθρώπινου δυναμικού, με μέτρα για:
- την ανάπτυξη μηχανισμών υποκίνησης, ενθάρρυνσης και κινητοποίησης των τοπικών κοινωνιών, στην κατεύθυνση ανάπτυξης συλλογικών μορφών επιχειρηματικής δραστηριότητας,
- την δημιουργία κεντρικών υποστηρικτικών μηχανισμών σε τοπικό επίπεδο για την:
Διάχυση της πληροφόρησης και την δικτύωση με εξωτερικούς φορείς
Την εξειδικευμένη υποστήριξη των επιχειρήσεων σε θέματα τεχνολογικού εξοπλισμού και ανάπτυξης
Την έρευνα και την ανάπτυξη νέων προϊόντων
Την παροχή υποστήριξης για πρόσβαση στις απομακρυσμένες αγορές με την χρήση των ΤΠΕ
- Τον συντονισμό της εκπαίδευσης και κατάρτισης με τις ανάγκες της τοπικής αγοράς