Η πανδημία έχει δημιουργήσει μια «στροφική» ιστορική συνθήκη, που λίγο απέχει από το να εξελιχθεί σε περιδίνηση. Οι σχέσεις και οι ισορροπίες μεταβάλλονται διαρκώς, όχι μόνο σε ό,τι αφορά τη δημόσια υγεία, αλλά και την εκπαίδευση, την οικονομία, τα δικαιώματα. Η κυβέρνηση κάνει πως δεν καταλαβαίνει, συνεχίζοντας μια πορεία που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον γκρεμό. Το ζήτημα δεν είναι όμως να αποφύγουμε τον γκρεμό και αμέσως μετά να πέσουμε στο ρέμα.
Η πανδημία διαρκεί πολύ
Μελέτες που έγιναν πρόσφατα στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξαν ότι τα μεταλλαγμένα στελέχη του κορονοϊού προέκυψαν -όπως το περιμέναμε άλλωστε- αυτόματα και τυχαία. Που σημαίνει ότι στο μέλλον μπορεί να συμβούν περισσότερες και πιο επικίνδυνες μεταλλάξεις. Βεβαίως, οι τυχαίες αλλαγές του ιού μπορεί να τον κάνουν λιγότερο ανθεκτικό ή να μην τον επηρεάσουν καθόλου. Πλην όμως, όσο περιορίζεται η κυκλοφορία του SARS Cov-2 στην κοινότητα τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να επικρατήσουν μεταλλαγμένες μορφές του, που έχουν μεγαλύτερη ανθεκτικότητα και είναι πιο μολυσματικές. Αυτό μας λέει η εξελικτική θεωρία κι αυτό φαίνεται να συμβαίνει τώρα μπροστά στα μάτια μας. Άρα, ο χρόνος δεν δουλεύει για καλό μας· δουλεύει εναντίον μας.
Μια προδημοσίευση από αμερικανική ερευνητική ομάδα δείχνει κάτι εξ ίσου ανησυχητικό: Τα αντισώματα που δημιουργούνται μετά από εμβολιασμό ή ακόμα και μετά από νόσηση με Covid-19 φαίνεται να δεσμεύουν τη νοτιοαφρικανική παραλλαγή του ιού (που περιέχει τη μετάλλαξη E484K) 3-4 φορές πιο ασθενικά σε σύγκριση με ό,τι συμβαίνει με τον συνήθη τύπο. Πράγμα που σημαίνει ότι μερικοί απ’ αυτούς που εμβολιάζονται μπορεί μην προστατεύονται αποτελεσματικά, ενώ κάποιοι από εκείνους που νόσησαν μπορεί να ξανα-αρρωστήσουν. Αυτό επαληθεύεται και από σποραδικές αναφορές τέτοιων περιπτώσεων στον τύπο.
Αλλά ακόμη και εάν περιοριστούμε στη συνήθη μορφή του ιού, είναι γεγονός ότι όσοι εμβολιάζονται με την πρώτη δόση του εμβολίου (της Pfizer) έχουν μερική μόνο ανοσία. Πλήρης ανοσία εξασφαλίζεται μόνο όταν γίνει και η δεύτερη δόση, αλλά και πάλι δεν είναι σαφές αν οι εμβολιασμένοι διατηρούν εξουδετερωτικά αντισώματα περισσότερο από 6 μήνες. Άρα, ακόμη κι αν γίνουν και οι δύο δόσεις, μπορεί να χρειαστεί επαναληπτικός εμβολιασμός του χρόνου. Με αυτά τα δεδομένα, και με βάση τον ρυθμό του εμβολιασμού στην Ελλάδα, είναι εξαιρετικά απίθανο να έχουμε κτίσει τείχος ανοσίας μέχρι το φθινόπωρο. Αν δε χρειαστεί να παράγονται εμβόλια -ή παραλλαγές των αρχικών- και να γίνεται μαζικός εμβολιασμός κάθε χρόνο, η κατάσταση περιπλέκεται αφάνταστα.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξετάζει τώρα την πιθανότητα να αγοράσει τις πατέντες των εμβολίων. Αλλά αυτό αφορά μόνο τα εμβόλια από ευρωπαϊκές εταιρείες και βγάζει «εκτός» το -αποτελεσματικότατο- εμβόλιο της Moderna, ενδεχομένως της Pfizer (γιατί εκεί υπάρχει ευρωπαίος εταίρος) και φυσικά το ρωσικό Sputnik-V. Ακόμα και αν γίνει γρήγορα η αγορά των ευρωπαϊκών πατεντών, η παρασκευή των εμβολίων θα πρέπει να γίνει είτε σε εγκαταστάσεις ευρωπαϊκών φαρμακευτικών εταιρειών -που όμως δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν στο 100% γιατί παρασκευάζουν και άλλα φάρμακα- είτε σε χώρες της Ασίας ή της Αφρικής, μετά από ευρωπαϊκή πιστοποίηση. Η διαδικασία αυτή είναι δεν είναι απλή και θα διαρκέσει. Μακροπρόθεσμα, η εξασφάλιση των πατεντών θα λύσει βέβαια πολλά προβλήματα. Αλλά, όπως εξήγησα ήδη, τώρα γίνεται ένας αγώνας δρόμου και ο χρόνος είναι η πιο σημαντική παράμετρος.
Όλα τα παραπάνω είναι «αντικειμενικά», συμβαίνουν δηλαδή λίγο-πολύ ανεξάρτητα από τη βούληση και τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Αν προσθέσουμε όμως τα ασυνάρτητα που χαρακτηρίζουν τη διαχείριση της πανδημίας και τον εμβολιασμό στην Ελλάδα, η εικόνα γίνεται από επικίνδυνη έως εφιαλτική. Φοβάμαι ότι σε κάποιο σημείο θα συσσωρευθούν τα προβλήματα που δημιουργούνται με τις μεταλλάξεις του ιού, τη χαμηλή αποτελεσματικότητα των εμβολίων, τον ελλιπή εμβολιασμό, την πίεση να «ανοίξουμε» πάλι στην τουριστική σεζόν και το «μπρος-πίσω» με τα σχολεία και το λιανεμπόριο. Ένα χιλιοστό πιο κει βρίσκεται το μη αναστρέψιμο. Και στην Υγεία και στην Οικονομία.
Η εκπαίδευση αλλάζει χαρακτήρα, οι νέοι αποκαρδιώνονται
Η αλληλουχία «άνοιγμα των σχολείων – αναζωπύρωση της πανδημίας» δείχνει ξεκάθαρα ότι τα παιδιά συνεισφέρουν σημαντικά στη μετάδοση της Covid-19.
Τί θα συνέβαινε άραγε αν είχαν ανοίξει όλες οι βαθμίδες της εκπαίδευσης από το Δημοτικό έως το Πανεπιστήμιο και είχε επιτραπεί η ελεύθερη μετακίνηση από περιφέρεια σε περιφέρεια;
Το λοκντάουν και η αναστολή λειτουργίας των σχολείων και των Πανεπιστημίων είναι μια καλή, προσωρινή λύση. Αλλά η υποκατάσταση της δια ζώσης με την εξ αποστάσεως διδασκαλία αγγίζει πλέον τα όριά της. Σε λίγο θα έχουμε φοιτητές και μαθητές που βρίσκονται στο μέσον των σπουδών τους και δεν έχουν περάσει πάνω από δυο βδομάδες στο Τμήμα και το σχολείο που φοιτούν. Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση ήταν ένα επιτυχημένο πείραμα και αποσόβησε την πλήρη κατάρρευση του εκπαιδευτικού συστήματος. Αλλά από εδώ και μετά δεν μπορεί να συνεχιστεί χωρίς να αλλοιωθεί ο χαρακτήρας της εκπαίδευσης.
Όπως και παραπάνω, τα διλήμματα στο τομέα της Παιδείας είναι εν μέρει «αντικειμενικά» και τα αντιμετωπίζουν όλες οι χώρες. Εδώ όμως έχουμε ένα επιπλέον πρόβλημα: Την εκμετάλλευση των συνθηκών που δημιουργεί η πανδημία για να περάσουν πιο εύκολα διάφορα νεοφιλελεύθερα μέτρα, που θα αποτελειώσουν το εκπαιδευτικό σύστημα: Μείωση των εισακτέων στα ΑΕΙ με διάφορες «πατέντες», χρησιμοποίηση πολύτιμων πόρων για να στηθεί πελατειακά ένα νέο σώμα της αστυνομίας, μείωση της δημόσιας χρηματοδότησης στα Πανεπιστήμια, νεοφιλελεύθερος ζήλος για την υποστήριξη των «μαγαζιών» που εμπορεύονται την Παιδεία.
Επομένως, και πάλι θα πρέπει να ανησυχήσουμε για τον συνδυασμό μιας αντικειμενικά δύσκολης κατάστασης και των κυβερνητικών πρακτικών, που εργαλειοποιούν την πανδημία. Ας φανταστούμε τις συνθήκες μέσα στις οποίες θα γίνουν οι επόμενες πανελλήνιες εξετάσεις. Η ψυχολογική πίεση από τον εγκλεισμό και το άγχος των παιδιών να εξασφαλίσουν «μια θέση στον ήλιο» θα συνδυαστούν με μια απίστευτη ματαίωση όταν περάσουν επιτέλους στο Πανεπιστήμιο και διαπιστώσουν ότι είναι «εικονικοί φοιτητές», που γνωρίζουν τους δασκάλους τους και τους συμφοιτητές τους μόνο από το θαμπό είδωλό τους στην οθόνη.
Να μην έχουμε αυταπάτες. Η απογοήτευση αυτή θα γίνει θυμός. Και ο θυμός θα μετατραπεί γρήγορα σε αδιαφοροποίητη οργή και ανυπακοή ακόμα και απέναντι στους υγειονομικούς κανόνες. Υπάρχει βέβαια και το ακόμα χειρότερο: Το μένος των νέων να γυρίσει προς τα μέσα και να γίνει παραίτηση, ηττοπάθεια, απραξία. Τότε θα χάσουμε ό,τι πολυτιμότερο διαθέτουμε.
Οι νεοφιλελεύθεροι δεν θέλουν και δεν μπορούν
Η Ευρωπαϊκή Ένωση εμφανίζεται, ακόμα μια φορά, κατώτερη των περιστάσεων και δέσμια των πολιτικο-οικονομικών ελίτ. Προσδοκά μια νέα σχέση με τις ΗΠΑ και προβληματίζεται για το πώς θα αντιμετωπίσει τη Ρωσία και την Κίνα, αλλά δεν ασχολείται με τις δραματικές αλλαγές που έχει επιφέρει και θα συνεχίσει να προκαλεί ο συνδυασμός υγειονομικής και οικονομικής κρίσης.
Στην Ελλάδα, δεν υπάρχει ούτε ίχνος πιθανότητας να αλλάξει ρώτα η κυβέρνηση. Οι επιτελείς της νομίζουν ότι η συγκυρία είναι διαχειρίσιμη και ότι στο τέλος συμφέρει τη ΝΔ. Δεν μπορούν να αντιληφθούν, όπως αντιλήφθηκε στο παρελθόν ο Κώστας Καραμανλής, ότι αυτή η πολύπλευρη κρίση οδηγεί μετά βεβαιότητος τον τόπο -και την πολιτική τάξη- σε αδιέξοδο. Αλλά πως να το καταλάβουν, αφού έχουν πέσει οι ίδιοι στην παγίδα που έστησαν προωθώντας τον μεσσιανισμό; Όσο περνάει ο καιρός, η κυβέρνηση Μητσοτάκη βυθίζεται και εθίζεται -όπως θα έλεγε και ο Χρυσοχοϊδης- στην αναλγησία και τη νεοφιλελεύθερη πόρωσή της. Άρα, για να προκάνουμε, κάτι άλλο, πολύ δραστικό και εκτός καθιερωμένων πλαισίων, πρέπει να συμβεί.
Τί να κάνουμε;
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς Αϊνστάϊν για να καταλάβει τι υπονοώ. Στην μεν Ευρώπη η (αριστερή) Σοσιαλδημοκρατία πρέπει να βρει έναν κοινό βηματισμό με την Αριστερά και τους Οικολόγους. Αν όχι τώρα, πότε; Στην Ελλάδα δεν μπορεί να γίνουν πολλά πράγματα με την παρούσα κυβέρνηση. Καταλαβαίνω απόλυτα ότι σήμερα δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις αλλαγής. Αλλά για να συντρέξουν, κάποιος θα πρέπει να το πει φωναχτά. Ούτε και πριν είχε φανταστεί κανείς ότι μικρά κόμματα της Αριστεράς, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ ή οι Ποδέμος, θα έφταναν στο σημείο να κυβερνήσουν. Μέχρι που οι νεαροί ηγέτες αυτών των κομμάτων τόλμησαν να πουν δημόσια ότι ο βασιλιάς είναι γυμνός και ότι μια κυβέρνηση με κορμό την Αριστερά είναι εφικτός στόχος.
Φυσικά, η Ιστορία δεν επαναλαμβάνεται. Τώρα θα πρέπει να ειπωθεί κάτι άλλο και από περισσότερους. Δεν αμφιβάλλω -κάθε άλλο μάλιστα- ότι έχουν τη σημασία τους τα προγράμματα και το «αγάλι-αγάλι γίνεται η αγουρίδα μέλι». Αλλά στις στροφές της Ιστορίας οι αλλαγές γίνονται με άλματα. Και η πανδημία είναι μια συνθήκη αυτού του είδους: Στροφική.
