Πρόσφατα δημοσιεύτηκε από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς ο συλλογικός τόμος «Αριστερή Κυβερνησιμότητα: Η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ 2015-2019» σε επιμέλεια Κώστα Δουζίνα και Μιχάλη Μπαρτσίδη. Ο τόμος έχει κεφάλαια των Κώστα Δουζίνα, Αριστείδη Μπαλτά, Μιχάλη Σπουρδαλάκη, Μποαβεντούρα ντε Σόουζα Σάντος, Μιχάλη Μπαρτσίδη, Έφης Αχτσιόγλου, Μαρίας Καραμεσίνη, Λόη Λαμπριανίδη, Γιώργου Σταμπουλή, Ηλία Γεωργαντά και Χριστόφορου Βερναρδάκη, Ευκλείδη Τσακαλώτου, Δανάης Κολτσίδα, Πέτρου Λινάρδος-Ρυλμόν και Άκη Μπράτση. Ο τόμος είναι αποτέλεσμα δύο διεθνών συνεδρίων που οργάνωσε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς το 2021 με τίτλο «Left Theory in the 21st century».

Απόσπασμα από την εισαγωγή στον τόμο του Κώστα Δουζίνα και Μιχάλη Μπαρτσίδη:

«Ο ανά χείρας τόμος αποτελεί μια πρώτη αναφορά από την πρώτη γραμμή της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Απέχει πολύ από έναν ολοκληρωμένο απολογισμό και δεν ισχυρίζεται πως ακολουθεί τα πρωτόκολλα της ακαδημαϊκής έρευνας. Ωστόσο, δίνει μια εικόνα των επιτυχιών, αποτυχιών και ματαιώσεων των ανθρώπων που βρέθηκαν σε μια εντελώς καινούρια κατάσταση και μάθαιναν την τέχνη της διακυβέρνησης ενόσω κυβερνούσαν. Διεκδίκησαν αριστερές πολιτικές παρά τους πολλούς περιορισμούς. Δεν πρόδωσαν την ιδεολογία τους, παρά τις επιθέσεις από τις εθνικές και τις ευρωπαϊκές ελίτ. Η εμπειρία τους είναι ιδιαιτέρως πολύτιμη για την Αριστερά.

Ο συμβιβασμός του 2015 και η μετέπειτα ήττα του 2019 δείχνουν πως οι απομονωμένες αριστερές κυβερνήσεις δεν μπορούν να επιβιώσουν εφαρμόζοντας στο ακέραιο το πρόγραμμά τους, παρά μόνο αν υπάρξει αλλαγή στην Ευρώπη. Η υποστήριξη της ευρωπαϊκής Αριστεράς στην κυβέρνηση ήταν περιορισμένη. Δεν διοργάνωσε εκστρατεία αλληλεγγύης προς τους Έλληνες συντρόφους της, αλλά περίμενε πως ο ΣΥΡΙΖΑ θα αναμετριόταν με το ευρωπαϊκό κατεστημένο βασιζόμενος μόνο στις δικές του δυνάμεις.

Αυτό συνέβαλε στην αρχική ηρωοποίηση και τη μετέπειτα μερική εγκατάλειψη του ΣΥΡΙΖΑ. Χρειαζόμαστε την επανευθυγράμμιση των αριστερών, πράσινων και σοσιαλδημοκρατικών δυνάμεων ενάντια στην αναδυόμενη απειλή του εθνικισμού, της ξενοφοβίας και της ακροδεξιάς.

Η εμπειρία του ΣΥΡΙΖΑ υποδεικνύει πως χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο για να τερματίσουμε τις πολιτικές που δημιουργούν γόνιμο έδαφος για τέτοιες αντι-ευρωπαϊκές ιδεολογίες. Θα πρέπει να ξεκινήσουμε με διαδικασίες από τα κάτω που στοχεύουν στη μεταρρύθμιση των αριστερών και ευρωπαϊκών θεσμικών δομών. Την ίδια στιγμή, μια νέα προοδευτική συμμαχία θα προσφέρει το ριζοσπαστικό εναλλακτικό κοινωνικό και πολιτικό όραμα. Μετά την πανδημία δεν μπορούμε να επιστρέψουμε στο business-as-usual. Χρειαζόμαστε μείωση της ανισότητας, εμβάθυνση και επέκταση της δημοκρατίας σε όλα τα επίπεδα, ανάπτυξη, κοινωνική δικαιοσύνη.

Το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς θα συνεχίσει τη διαδικασία συλλογής και ανάλυσης της εμπειρίας από την πρώτη ριζοσπαστική αριστερή κυβέρνηση στην Ευρώπη. Όμως, ως ακαδημαϊκοί και πολιτικά ενεργοί φιλοδοξούμε να μετατρέψουμε αυτήν την εμπειρία σε μαθήματα για το μέλλον της ελληνικής και ευρωπαϊκής Αριστεράς. Αυτός ο πρώτος τόμος ξεκινάει τη διαδικασία και προσφέρει πολλά στοιχεία και ιδέες για το όραμα, τις στρατηγικές και τις πολιτικές της Αριστεράς. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέδειξε πως η Αριστερά ως κυβερνητικό έργο έχει επιστρέψει και σύντομα θα βρεθεί ξανά σε θέση νίκης.»

Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Σημειώσεις για μια θεωρία και στρατηγική της Νέας Αριστεράς» του Κώστα Δουζίνα:

«Η ήττα του ΣΥΡΙΖΑ εξηγήθηκε σε γενικές γραμμές με δύο τρόπους. Πρώτον, το διεθνές περιβάλλον και η Ευρωπαϊκή Ένωση κατέστησαν αδύνατη κάθε μορφή ριζοσπαστικού μετασχηματισμού. Δεν υπάρχει πραγματικά εναλλακτική και ο ΣΥΡΙΖΑ έκανε πολύ λάθος υπολογισμούς όταν πίστευε πως θα μπορούσε να επιτύχει στην αντιπαράθεση με την ευρωπαϊκή και τη γερμανική διαταγή, ειδικότερα στη βασική πολιτική του χρέους και της Σταθερότητας. Ήταν η αναμενόμενη έκβαση αντικειμενικών εξαναγκασμών, το αποτέλεσμα των δικλείδων ασφαλείας που έχτισε ο καπιταλισμός ενάντια στον ριζοσπαστισμό.

Δεύτερον, η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ δεν πίστευε στον ριζοσπαστικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και μόνο επιφανειακά διακήρυττε τον ριζοσπαστισμό του. Η υποκειμενική έλλειψη βούλησης ή ικανότητας να αμφισβητήσει τη φυλακή του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού είχε ορίσει εξαρχής το αποτέλεσμα. Η ήττα ήταν το αποτέλεσμα αντικειμενικών εξαναγκασμών ή υποκειμενικών περιορισμών που ταλαιπωρούν όχι μόνο τον ΣΥΡΙΖΑ αλλά και τη διεθνή Αριστερά. Ίσως και τα δύο.

Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η συνθηκολόγηση του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 προετοίμασε την ήττα του Ιουλίου του 2019. Ωστόσο, ο ισχυρισμός ότι ο ΣΥΡΙΖΑ «πρόδωσε», «ξεπούλησε» ή αποδέχθηκε τη νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία είναι παράλογος. Ο Slavoj Žižek εγκωμίαζε εκείνο που αποκάλεσε «θάρρος της απελπισίας» του ΣΥΡΙΖΑ. Γράφοντας ενάντια στους ακρο-αριστερούς, οι οποίοι τάσσονταν υπέρ της παραίτησης μετά την ήττα και της παράδοσης της διακυβέρνησης στη Δεξιά, έγραφε: «Κάποιος πρέπει να αναλάβει ηρωικά την πλήρη ευθύνη για την ευημερία ολόκληρου του λαού και να αφήσει πίσω τη βασική αριστερή στάση της διεστραμμένης ικανοποίησης που προκύπτει από το να δίνει κανείς μελετημένες εξηγήσεις για τους λόγους για τους οποίους τα πράγματα έπρεπε να πάρουν λάθος τροπή».

Ο Žižek αποδέχεται πως «η Αριστερά δεν έχει σοβαρό όραμα για το πώς να αναδιοργανώσει την κοινωνία» και ψάχνει για «έναν οποιοδήποτε τόπο ή συγκεκριμένο αγώνα όπου υπάρχει η ευκαιρία να faire bouger les choses για στιγμές που μπορεί να πυροδοτήσουν την επιστροφή της ιστορίας».2 Όμως ο ΣΥΡΙΖΑ επέλεξε τον δύσκολο, αλλά σωστό δρόμο. Αυτό έγινε σαφές στο τέλος της διακυβέρνησής του. Η Ελλάδα το 2019 ήταν ασύγκριτα καλύτερη χώρα από εκείνη που βρήκε το 2015.

Ο συμβιβασμός του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 και η εκλογική ήττα το 2019 έβαλαν στη θεωρητική και πολιτική ατζέντα το όραμα και τη στρατηγική της παγκόσμιας Αριστεράς σήμερα. Τι σημαίνει η Αριστερά ως ιδεολογία και οργάνωση, ως κίνημα και κυβέρνηση; Δεν υπάρχει απλή απάντηση. Δεν έχουμε κανένα εγχειρίδιο ή συνταγή στο ράφι της βιβλιοθήκης για να το πάρουμε, να το προσαρμόσουμε και να το εφαρμόσουμε. Οι μόνιμες θεωρητικές και πολιτικές αβεβαιότητες γίνονται εντονότερες, όταν η Αριστερά αναλαμβάνει την εξουσία, ή για την ακρίβεια, όταν η Αριστερά εκλέγεται στην κυβέρνηση.

Εξουσία και κυβέρνηση δεν συνώνυμες έννοιες. Το ελληνικό σύστημα εξουσίας μόνο περιφερειακά αντιλήφθηκε την παρουσία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ. Για αυτόν τον λόγο, η εκλογική ήττα του ΣΥΡΙΖΑ, το 2019, θεωρήθηκε από πολλούς φυσική, μια επιστροφή στη συνήθη εναρμόνιση μεταξύ καπιταλιστικής εξουσίας και πολιτικής διακυβέρνησης. Παρά την προβλέψιμη, αλλά οδυνηρή ήττα, η αριστερή κυβέρνηση ολοκλήρωσε τη θητεία της όταν όλες οι κυβερνήσεις σε χώρες μνημονίων οδηγήθηκαν σε πρόωρη παραίτηση. Ο ΣΥΡΙΖΑ απέκτησε πλούσια εμπειρία στη διακυβέρνηση, τη χάραξη κοινωνικής και οικονομικής πολιτικής καθώς και τις κομματικές επιτυχίες και αποτυχίες.

Η πανδημία μας έφερε σε ένα σημείο ακραίου σκότους, αλλά και εξαιρετικής διαύγειας. Σκότος διότι εν μέσω της ασθένειας και της αναδιευθέτησης του παγκόσμιου καπιταλισμού δεν έχουμε καθαρή οδό διαφυγής. Το μέλλον μένει μετέωρο σε ένα ατελείωτο παρόν φόβου και αναστολής των περισσότερων πολιτικών και δημοκρατικών ελευθεριών. Διαύγεια διότι πρέπει να έχουμε το θάρρος να ξεκινήσουμε από την αρχή. Όταν μια ιδέα, ή κίνημα ή κόμμα τρέπεται σε υποχώρηση, τότε η καλύτερη άμυνα είναι η απόδραση στο μέλλον.

Η Αριστερά οφείλει να δείξει το θάρρος της ακόμα μια φορά. Οφείλει να ξεκινήσει με το θάρρος της σκέψης. Η πανδημία προσέθεσε στο καθήκον της Αριστεράς το χαρακτηριστικό του επείγοντος. Ο κόσμος δεν μπορεί να επιστρέψει στο business-as-usual.

Η Αριστερά πρέπει να ξανασκεφτεί το όραμά της, το πρόγραμμα και τη στρατηγική, κινητοποιώντας και μονιμοποιώντας τις αξίες και τους θεσμούς που επανέφερε η πανδημία: το κοινό καλό, την αλληλεγγύη, τα Κοινά, τη φροντίδα για τους άλλους, την κατανόηση των ορίων της ζωής.»