Τραγωδία. Με αυτή τη λέξη περιέγραψαν τα ρεπορτάζ τα δύο ναυάγια σε Λέσβο και Κύθηρα με τουλάχιστον 18 νεκρούς -ο συνολικός αριθμός των χαμένων ζωών ενδέχεται να ξεπεράσει τους 33. Τραγωδία είναι η σωστή λέξη όταν μιλάμε για το χαμό τόσωνν αθώων ψυχών. Ή μήπως όχι;

Η «τραγωδία» αποτελεί έννοια που αναφέρεται σε γεγονός τρομακτικό, αλλά όχι συνηθισμένο.

«Τραγωδία» είναι ένα γεγονός που σοκάρει και μας βγάζει από τη συνήθη ροή των δραστηριοτήτων μας. Όμως τα πολύνεκρα προσφυγικά και μεταναστευτικά ναυάγια στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο συνιστούν πλέον μέρος της καθημερινότητας. Για το πολιτικό σύστημα, τα ΜΜΕ και τον πολύ κόσμο (ας μη γελιόμαστε) αυτές οι τραγωδίες δεν αποτελούν σοκ και (πολύ περισσότερο) δεν διαφοροποιούν τη συνήθη ροή των πραγμάτων.

Η σύγκριση

Ως υπόθεση εργασίας, ας σκεφτούμε ποιες θα ήταν αντιδράσεις αν δεν ήταν πρόσφυγες και μετανάστες οι πνιγμένοι, αλλά Έλληνες και Ελληνίδες. Μπορούμε να φανταστούμε πόσο αυξημένο θα ήταν το ενδιαφέρον του κοινού ∙ μπορούμε να φανταστούμε την πολύωρη κάλυψη του γεγονότος από τα ΜΜΕ ∙ μπορούμε να φανταστούμε τις πύρινες τοποθετήσεις από τους δημοσιογράφους και τους πολιτικούς της αντιπολίτευσης για τους «κυβερνητικούς υπεύθυνους» που πρέπει να λογοδοτήσουν ∙ μπορούμε να φανταστούμε την πανελλήνια θλίψη και οργή. Μπορούμε να φανταστούμε τι θα συνέβαινε και να το συγκρίνουμε με το τι συμβαίνει τώρα.

Οι τραγωδίες στη Λέσβο και τα Κύθηρα δεν είναι και τόσο «τραγωδίες» γιατί οι ζωές των προσφύγων και των μεταναστών δεν μετράνε… Τουλάχιστον δεν μετράνε το ίδιο με τις ζωές των Ελλήνων και των υπόλοιπων Ευρωπαίων.

Η εξοικείωση με τη βαρβαρότητα

Η σπουδαία Χάνα Άρεντ στις Απαρχές του Ολοκληρωτισμού ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίο προετοιμάστηκε το έδαφος για τη φρίκη του ναζισμού. Βασικό στοιχείο της διολίσθησης στη βαρβαρότητα, υπήρξε η προπολεμική απαξίωση των ζωών και των δικαιωμάτων ορισμένων κοινωνικών ομάδων: των προσφύγων, των Εβραίων, των μειονοτήτων. Το συμπέρασμα ήταν ότι αν κάποιες ζωές δεν έχουν την ίδια σημασία με όλες τις άλλες, αργά ή γρήγορα οδηγούμαστε στην απαξίωση όλων των ζωών, στην κατάλυση της αξίας της ανθρώπινης ζωής. Η εξαίρεση των δικαιωμάτων εντέλει αλλοιώνει τον ίδιο τον κανόνα του Δικαίου.

Η ιστορική εμπειρία έχει βέβαια δημιουργήσει ισχυρά πολιτικά αντισώματα απέναντι στο φασισμό -το είδαμε άλλωστε στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής. Μοιάζει όμως δύσκολο να αρνηθεί κανείς ότι η αδιαφορία για τις ζωές «κάποιων» δεν οδηγεί τελικά στην υποβάθμιση της αξίας της ανθρώπινης ζωής και τον περιορισμό της έγνοιας για τον άλλο. Το λέει η θεωρία, αλλά το βλέπουμε και στην καθημερινότητά μας. Είναι ενδεικτικό της εποχής το πόσο μικρό ενδιαφέρον επιδεικνύεται για τα μακελειά στην Ουκρανία, τη Συρία, την Παλαιστίνη.

Όλες οι ζωές μετράνε

Η αδιαφορία οδηγεί στη βαρβαρότητα. Μια βαρβαρότητα που δεν έρχεται ξαφνικά με τυμπανοκρουσίες. Διολισθαίνουμε στη βαρβαρότητα σταδιακά, αθόρυβα, σχεδόν ανεπαίσθητα. Αυτή η διολίσθηση πρέπει να σταματήσει.

Είναι λοιπόν επιτακτικό να επαναφέρουμε στο προσκήνιο αυτό που θα έπρεπε να είναι αυτονόητο, ότι δηλαδή όλες οι ζωές μετράνε, ότι οι ζωές των προσφύγων και των μεταναστών έχουν την ίδια αξία με αυτές των Ελλήνων και των Ευρωπαίων. Και αφού μετράνε, χρήζουν προστασίας. Προστασία της ανθρώπινης ζωής στο Αιγαίο και τη Μεσόγειο σημαίνει δυνατότητα αίτησης ασύλου και τερματισμό των pushbacks. Σημαίνει ακόμα τέλος των διακρατικών παιχνιδιών με τους πρόσφυγες και τους μετανάστες. Πάνω απ’ όλα, σημαίνει ένα διεθνές σύστημα στο οποίο ο πόλεμος και η λεηλασία δεν θα συνιστούν κανονικότητα. Οι άνθρωποι ξεσπιτώνονται από ανάγκη, όχι από επιλογή.

Οι κάτοικοι των Κυθήρων που έτρεξαν να βοηθήσουν τους ναυαγούς μέσα στη νύχτα, μας δείχνουν το δρόμο.