Εάν ο Χριστός είχε λανσάρει το πιο επιδραστικό σλόγκαν της Ιστορίας, το «αγαπάτε αλλήλους», ο Μαρξ με τον Ενγκελς παρουσίασαν το δεύτερο καλύτερο: «προλετάριοι όλων των χωρών, ενωθείτε!» («Proletarier aller Länder, vereinigt euch!», στο γερμανικό πρωτότυπο).
Ετσι καταλήγει το «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», το πόνημά τους του 1848, αυτό το εμβληματικό έργο, που σαν τη Βίβλο διαβάστηκε από μυριάδες ανθρώπων, επηρεάζοντας, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τις ζωές τους και τον πολιτισμό του 20ού αιώνα γενικότερα. Στην ταφόπλακα του Καρόλου Μαρξ, στο νεκροταφείο του Χάιγκεϊτ στο Λονδίνο, είναι χαραγμένη η ίδια φράση, κάπως τροποποιημένη: «Workers from all the lands, unite!», ενώ το σλόγκαν ήταν το επίσημο σύνθημα της Σοβιετικής Ενωσης («Пролетарии всех стран, соединяйтесь!», στα ρωσικά) και εμφανιζόταν στο κρατικό έμβλημα της ΕΣΣΔ, μεταφρασμένο στις 15 γλώσσες που μιλιούνταν στις σοσιαλιστικές δημοκρατίες που απάρτιζαν τη Σοβιετική Ενωση.
Η Γουικιπίντια λέει πως αυτό το σύνθημα εμφανίστηκε πέντε χρόνια πριν από το Μανιφέστο των Μαρξ και Ενγκελς, στο έργο «L’ Union Οuvriere» («Η Ενωση των Εργαζομένων»), που εξέδωσε το καλοκαίρι του 1843 η πρωτοπόρα φεμινίστρια, σοσιαλίστρια, διεθνίστρια και ακτιβίστρια Φλόρα Τριστάν, κόρη Γαλλίδας και Περουβιανού, στο οποίο διατύπωνε κάποιες πολύ προχωρημένες για την εποχή πολιτικές σκέψεις, όπως: «Στο όνομα μιας παγκόσμιας ενότητας, δεν θα πρέπει να υπάρξουν εθνικές ή έμφυλες διακρίσεις εργατών/εργατριών, σε όποιο έθνος και αν ανήκουν».
Ποιοι είναι, όμως, αυτοί οι προλετάριοι που κάλεσε η Τριστάν, ο Μαρξ κι ο Ενγκελς να ενωθούν, μην έχοντας να χάσουν τίποτε άλλο πάρεξ τις αλυσίδες τους; Το Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας ορίζει τον προλετάριο ως αυτόν που ανήκει στην τάξη των μισθωτών εργατών και δεν κατέχει ή δεν ελέγχει τα μέσα παραγωγής. Ο σύγχρονος προλετάριος είναι αυτός που πουλάει την εργατική του δύναμη (χειρωνακτική ή/και πνευματική, να προσθέσω εγώ) για να επιβιώσει, αλλά στην αρχαία Ρώμη, ο «prοletarius» ήταν ο πάμφτωχος πολίτης, ο οποίος, μη δυνάμενος να πληρώσει φόρους, προσέφερε στην πολιτεία τα παιδιά του, για να υπηρετήσουν ως στρατιώτες. Η λέξη προέρχεται από το «proles», που σημαίνει «γόνος, απόγονος, τέκνο»…
Οι proletarii, λοιπόν, ήταν η επισήμως αναγνωρισμένη, χωρίς δικαίωμα ψήφου, κατώτερη κοινωνική τάξη, οι σχεδόν (ή εντελώς) ακτήμονες, που στις απογραφές της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας καταγράφονταν ως έχοντες μοναδικό περιουσιακό στοιχείο τα άρρενα τέκνα τους, δηλαδή τη βασική πηγή στρατολόγησης για τις ρωμαϊκές λεγεώνες.
Το να είσαι προλετάριος στην αρχαία Ρώμη δεν ήταν ιδιαιτέρως τιμητικό, κάτι που συνεχίστηκε στον Μεσαίωνα, μέχρι τον 19ο αιώνα: οι προλετάριοι ήταν οι χαμηλότερης βαθμίδας άνθρωποι, που συγκέντρωναν την κοινωνική περιφρόνηση, η οποία ποίκιλλε, ανάλογα με τον βαθμό της φτώχειας, της αμάθειας, της εγκληματικότητας και γενικότερα της εξαθλίωσης που χαρακτήριζε αυτό το ισόγειο της κοινωνίας, γιατί υπήρχε και το υπόγειο… Αυτό που Μαρξ ονόμασε «Lumpenproletariat», δηλαδή το «προλεταριάτο των ρακένδυτων», το «λούμπεν προλεταριάτο» των ακόμα πιο εξαχρειωμένων, από τη γερμανική λέξη «lumpen», που σημαίνει «κουρέλια»…
Ομως, αυτά τα κουρέλια τραγουδάνε ακόμα, τόσο το λούμπεν, των αποσυνάγωγων, όσο και το «σοβαρό», το προλεταριάτο αυτών που έχουν ταξική συνείδηση. Και θα τραγουδούν, θα αγωνίζονται κάθε πρωτομαγιά και κάθε μέρα, όσο οι πλούσιοι εξακολουθούν να γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι. Ισως, αυτός να είναι ο τρόπος τους, ο τρόπος μας να αγαπάμε αλλήλους.
📌 Προλετάριος
O μισθωτός εργάτης, που δεν έχει δικά του μέσα παραγωγής και που το εισόδημά του προέρχεται αποκλειστικά από την πώληση της εργατικής του δύναμης. (Λεξικό της κοινής νεοελληνικής).
