Στο Μουσείο Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου του Δικτύου Μουσείων του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς μας ταξίδεψε η εκπομπή «Επτά Μουσεία, ‘Ενα Ταξίδι» και ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης.
Το νήμα της εκπληκτικής ιστορίας του Κοινοτικού Ελαιοτριβείου της Αγίας Παρασκευής Λέσβου ξεκινάει στις αρχές του 20ού αιώνα από ένα καφενείο με το περίεργο όνομα «Αλάμπρα». Περιλαμβάνει θρυλικά αυτοκίνητα, φλαμίνγκος και μία καθόλου μυστική λέσχη.
Ο Ιεροκλής Μιχαηλίδης κάνει μια βουτιά στο παρελθόν της κοσμοπολίτικης Μυτιλήνης και μας εξιστορεί, μέσα από τις μαρτυρίες πρωταγωνιστών της εποχής, την ομαδική προσπάθεια μιας ολόκληρης κοινότητας που οδήγησε στη δημιουργία της Μηχανής του Κοινού, ενός ελαιοτριβείου, που πέρα από λάδι, κατάφερε να φτιάξει δρόμους, εκπαιδευτήρια και νοσοκομεία.
Δείτε το σχετικό βίντεο και διαβάστε την ιστορία της μηχανής…
Η ιστορία….
Η μηχανή του “κοινού”
του Δηµήτρη Νινίκα (http://journal.eutopia.gr/)
Σιφναίου, Ευρυδίκη, Βιοµηχανία και κοινοτισµός, Η µηχανή του «κοινού» στην Αγία Παρασκευή Λέσβου, Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς, Αθήνα 2007
Το 2006-2007 βρισκόµουν στην Λέσβο για εργασία και φυσικά ταξίδεψα όσο µπορούσα σ’ αυτό το όµορφο νησί. Κατά το Μάη πέρασα και από την Αγία Παρασκευή και επισκέφθηκα το µουσείο βιοµηχανικής ελαιουργίας που λειτουργεί στο παλιό κοινοτικό ελαιοτριβείο από το 2006. Εντύπωση µου έκανε το µέγεθος ενός τόσο µεγάλου σε µέγεθος ελαιοτριβείου για ένα χωριό όπως η Αγία Παρασκευή. Διαβάζοντας στις ετικέτες των εκθεµάτων µαθαίνω για τα «ταγαρόλαδα» που κατακρατούσαν τα ιδιωτικά ελαιοτριβεία και που χάρη σ’ αυτά χτίστηκαν τα εκπαιδευτήρια της Αγ. Παρασκευής, ένα κτίριο που θυµίζει το Πολυτεχνείο στην Αθήνα. Ρώτησα έναν εργαζόµενο στο µουσείο αν υπάρχει κάποιο βιβλίο µε πληροφορίες για το κοινοτικό ελαιοτριβείο και µου είπε ότι σύντοµα θα εκδιδόταν ένα βιβλίο γι’ αυτό το θέµα.
Η Ευριδίκη Σιφναίου καταφέρνει σ’ αυτό το βιβλίο να µας δώσει µια ολοκληρωµένη µελέτη για το κοινοτικό ελαιοτριβείο µε πληροφορίες και γνώσεις αξιοποιήσιµες για όσους/ες ασχολούνται µε την υπόθεση του κοινοτισµού στον ελλαδικό χώρο.
Εκθέτει την κατάσταση της εκβιοµηχάνισης της Λέσβου µε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της (σχεδόν µονοκαλλιέργεια ελιάς µετά τον 17ο αι.) και εντάσσει στο πολιτικό και οικονοµικό κλίµα της εποχής και το κοινοτικό ελαιοτριβείο της Αγ. Παρασκευής. Είναι σηµαντικές οι πληροφορίες που µας δίνει και για την ύπαρξη και άλλων κοινοτικών ελαιοτριβείων σε Αγιάσο, Μανταµάδο και Πολιχνίτο, καθώς και της αλευροµηχανής στην Ερεσσό κ.α. Κοινός στόχος αυτών των προσπαθειών ήταν η χρηµατοδότηση -από τα κέρδη- εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων και το τέλος της εκµετάλλευσης των µικρών και µεσαίων αγροτών από τα ιδιωτικά ελαιοτριβεία.
Όπως αναφέρει και η συγγραφέας «η υπεραξία από τη χρήση εξαρτηµένης εργατικής δύναµης, αλλά κυρίως η συγκέντρωση και εξάρτηση των ελαιοπαραγωγών από τα εργοστάσια, η λειτουργία των µονάδων παραγωγής ως πιστωτικών οργανισµών, η δυνατότητα µετατροπής των χρεών σε λάδι και η διαφυγή ποσοτήτων λαδιού στα ταγαρέλαια (υπόγειες δεξαµενές του ελαιοτριβείου), µετέτρεπαν τα ελαιουργεία στον ισχυρότερο οικονοµικό µηχανισµό διακίνησης χρήµατος και παραγωγής πλούτου.»
Αυτό το γνώριζαν οι συµµετέχοντες στην φιλεκπαιδευτική αδελφότητα «Η Ελπίς» της Αγ. Παρασκευής και οι αγρότες της περιοχής που είχαν στα σχέδια τους από το 1902 την ίδρυση ελαιοτριβείου, το οποίο ιδρύθηκε το 1910 και λειτούργησε το 1911.
Για την ίδρυσή του έγιναν για πρώτη φορά λαϊκές συνελεύσεις που εξέλεγαν επιτροπές διαχείρισης κόντρα στον µέχρι τότε συνήθη τρόπο λήψης αποφάσεων που ήταν η ολιγαρχία της δηµογεροντίας. Μια δηµογεροντία που εναντιώθηκε στη ίδρυση κοινοτικού ελαιοτριβείου µιας και τα συµφέροντα της ήταν κοινά µε αυτά των ιδιωτικών ελαιοτριβείων που υπήρχαν στην περιοχή.
Παρ’ όλες τις απειλές και τις πιέσεις που δέχθηκαν, οι άνθρωποι που πρωτοστατούσαν στην ίδρυση του κοινοτικού ελαιοτριβείου µε τη βοήθεια σηµαντικής εθελοντικής εργασίας των κατοίκων και δωρεές µεταναστών οµογενών, η «µηχανή του κοινού» θα λειτουργήσει µε σηµαντικά οφέλη για τους κατοίκους της Αγ. Παρασκευής. «Από τα χρήµατα της εκποίησης των ταγαρελαίων η κοινότητα πλήρωνε τα δίδακτρα φτωχών µαθητών, αγόραζε σχολικά βιβλία και φρόντιζε για την ιατροφαρµακευτική περίθαλψη των απόρων». Επίσης χτίστηκαν και τα εκπαιδευτήρια της Αγ. Παρασκευής που λειτούργησαν για πρώτη φορά το 1927-28. Με σκαµπανεβάσµατα συνέχισε να λειτουργεί το ελαιοτριβείο -χρηµατοδοτώντας διάνοιξη υπονόµων, αγροτικών δρόµων- µέχρι την επιβολή της δικτατορίας του 1967, οπότε και συνελήφθη ο κοινοτάρχης και µέλη του κοινοτικού συµβουλίου «για σοβαρούς εθνικούς λόγους» και το ελαιοτριβείο έκλεισε για πάντα.
Μέσα από αυτό το σηµαντικό πόνηµα της Ευριδίκης Σιφναίου κατανοούµε ένα µέρος της ιστορίας του κοινοτισµού στον ελλαδικό χώρο που δυστυχώς παραµένει αγνοηµένο όπως και άλλα τόσα παραδείγµατα τοπικών κοινωνιών που συλλογικά κατάφεραν σηµαντικά πράγµατα. Δικό µας έργο είναι να τα αναδείξουµε όχι µόνο ως µουσειακά είδη αλλά σαν ένα πρόταγµα για ένα είδος κοινωνικής οργάνωσης που είναι εφικτό.
