ΕΠΟΝ: Πρωτοστάτησε σε ένα κίνημα πολιτιστικής αναγέννησης

Του Πάνου Τριγάζη* 23/02/2016

Κλείνουν φέτος 73 χρόνια απο την ίδρυση της ΕΠΟΝ και στα ΜΠΛΟΚΙΑ δημοσιεύουμε ένα άρθρο του Πάνου Τρυγάζη, αφιέρωμα για τα 70 χρόνια της και μια έκδοση της ΕΠΟΝ Λέσβου (του 1944)

ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ είσαι ο εχθρός των φασιστών
άξια γενιά των δουλευτών»

(από το τραγούδι της ΕΠΟΝ)

Στις 23 Φλεβάρη 2013 συμπληρώνονται 70 χρόνια από τη δράση της ΕΠΟΝ, της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων, που ήταν η οργάνωση της ΕΑΜικής Νεολαίας.

Το Καταστατικό της ΕΠΟΝ, που δημοσιεύτηκε τον Απρίλη του 1943 στη «Νέα Γενιά», ανέφερε στο άρθρο 2 ότι «η ΕΠΟΝ είναι οργάνωση εθνικοαπελευθερωτική, αντιφασιστική, προοδευτική, φιλειρηνική».
«Η ΕΠΟΝ – γράφει ο Ευάγγελος Μαχαίρας στο βιβλίο του για την Εθνική Αντίσταση- συγκέντρωσε τις ζωντανές δυνάμεις της νεολαίας μας και τις φλόγισε με πατριωτικά, δημοκρατικά και ανθρωπιστικά ιδανικά».

«Για πρώτη φορά οργανωμένη σε τόσο πλατιά βάση -συνεχίζει ο Ε. Μαχαίρας- με την ελευθερία, τη δημοκρατία, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ανθρωπιά στα λάβαρά της, η νεολαία μπήκε με ορμή και δύναμη στο προσκήνιο της ιστορίας μας και έδωσε ένα λαμπρό ‘παρών’ στον απελευθερωτικό αγώνα. Ένα ‘παρών’ που ακτινοβολούσε απ’ όλες τις νεανικές αρετές (ομορφιά, αθωότητα, ειλικρίνεια, ενθουσιασμό, αυτοθυσία), ένα αριστούργημα, ένα θαύμα!».

Πολέμησε η ΕΠΟΝ τον ντόπιο και ξένο φασισμό και την κατοχή, συνέβαλε στη μάχη για τη σωτηρία του ελληνικού λαού από την πείνα, αλλά είχε μεγάλη προσφορά και στον πολιτιστικό τομέα.
Η ΕΠΟΝ πρωτοστάτησε σ’ ένα μεγάλο κίνημα πολιτιστικής αναγέννησης της Ελλάδας (όπως μεταπολεμικά και η Νεολαία Λαμπράκη). Έφερε κυριολεκτικά τη ζωογόνα πνοή του πολιτισμού, την ποίηση, τη μουσική, το θέατρο κ.λπ. σε όλη την Ελλάδα.
«Για πρώτη φορά -σημειώνει ο Ε. Μαχαίρας- άκουσαν στα χωριά τον Σολωμό, τον Κάλβο, τον Βαλαωρίτη, τον Παλαμά, τον Βάρναλη. Για πρώτη φορά είδαν να γίνονται με την εθελοντική εργασία της ΕΠΟΝ έργα που δεν μπόρεσαν να γίνουν από την πολιτεία, τις νομαρχίες και τις κοινότητες επί 120 χρόνια».

Μέσα στην ΕΠΟΝ φύτρωσαν και καλλιεργήθηκαν ταλέντα συγγραφέων, συνθετών και άλλων μετέπειτα κορυφαίων πνευματικών ανθρώπων, όπως οι Μάνος Χατζηδάκης, Μίκης Θεοδωράκης, Αργύρης Κουνάδης, Νότης Περγιάλης κ.ά.

Συνέβαλε, όμως, σημαντικά και στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα η ΕΠΟΝ. Μετέτρεψε σε κάστρο της λευτεριάς το σπίτι του Υμηττού, όπου τρεις ΕΠΟΝίτες (ο Δημ. Αυγέρης, ο Κ. Φολτόπουλος και ο Θανάσης Κιουκμενίδης), στις 28 Απριλίου 1944, πολέμησαν μια μέρα ολόκληρη εναντίον των Γερμανών και ταγματασφαλιτών και τελικά έδωσαν τη ζωή τους και οι τρεις για την πατρίδα.
Ανάλογο έπος πατριωτισμού και αυτοθυσίας γράφτηκε στην οδό Μπιζανίου 70 στην Καλλιθέα, στις 20 Ιουλίου 1944, όπου οκτώ ΕΠΟΝίτες πολέμησαν μια ολόκληρη μέρα 1.500 Γερμανούς και ταγματασφαλίτες. Από τους οκτώ οι τρεις σκοτώθηκαν και οι πέντε αυτοκτόνησαν όταν σώθηκαν τα πυρομαχικά τους, για να μην πέσουν στα χέρια του εχθρού.

Έχει υπολογιστεί ότι πάνω από 30.000 ΕΠΟΝίτες πήραν μέρος στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα, από τους οποίους 1.300 έπεσαν μαχόμενοι για τη λευτεριά.

Πρωτοστατούσαν, επίσης, οι νέοι και οι νέες της ΕΠΟΝ στις τότε μεγάλες διαδηλώσεις της Αθήνας, ερχόμενοι αντιμέτωποι με τη γκεστάπο, τα γερμανικά τανκς και δίνοντας και τη ζωή τους για τον αγώνα, όπως οι ηρωίδες Παναγιώτα Σταθοπούλου, Ηρώ Κωνσταντοπούλου και Κούλα Λίλη.

Κλείνω με ένα απόσπασμα από το τραγούδι της ΕΠΟΝ:

«Πρωτοπόροι στον αγώνα
καταχτάμε τη ζωή μας
διώχνοντας το φασισμό,
πρώτη φάλαγγα η δική μας
στης προόδου το στρατό».

Μεγάλο μερίδιο στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΠΟΝ είχε η σπουδάζουσα νεολαία, από τους κόλπους της οποίας είχε δημιουργηθεί στην Αθήνα ο «Λόχος Μπάιρον», που το εμβατήριό του έλεγε:

«Του φασισμού είστε σεις φοβέρα,
σαν ακουστεί μες στον αγέρα
‘Λόρδος Μπάιρον’ λόχος των Σπουδαστών».

«Και της Αθήνας όλοι οι δρόμοι
αντιλαλούν ‘Λόρδος Μπάιρον’,
λόχος ΕΛΑΣ – ΕΠΟΝ».

Η κληρονομιά της ΕΠΟΝ, όπως και γενικότερα της ΕΑΜικής Εθνικής Αντίστασης, είναι εξαιρετικά πολύτιμη και για τους σημερινούς αγώνες της ελληνικής νεολαίας και του λαού. Αποτελεί πηγή έμπνευσης, με το ενωτικό, πατριωτικό της περιεχόμενο και στους σημερινούς χαλεπούς μνημονιακούς καιρούς για να κάνουμε πράξη το σύνθημα «αντίσταση – αλληλεγγύη – ανατροπή».