Ο πολιτικός βίος του Γκορμπατσόφ, που μόλις έφυγε από τη ζωή, αποτελείται από μια σειρά ιστορικών παρεξηγήσεων. Όταν το σοβιετικό Πολιτμπιρό επέλεξε το 1985 το 54χρονο κομματικό στέλεχος για τη θέση του γενικού γραμματέα, ήταν για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις της διεθνούς κοινής γνώμης, που έβλεπε τους γηραιούς προκατόχους του να πεθαίνουν ο ένας μετά τον άλλο.
 
Αλλά κανείς από το σοβιετικό, αρτηριοσκληρωμένο ιερατείο δεν περίμενε ότι ο εκλεκτός τους θα ξεκινούσε τις μεταρρυθμίσεις, που οδήγησαν τελικώς στη διάλυση της σοβιετικής αυτοκρατορίας.
 
Η απόφαση του Γκορμπατσόφ να ξεκινήσει τις αλλαγές που συντάραξαν τη χώρα, ήταν επίσης αποτέλεσμα παρεξήγησης. Ιδίως μετά την καταστροφή στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσερνομπίλ το 1986, αποτέλεσμα της χωρίς προηγούμενο γραφειοκρατικοποίησης  του κρατικού μηχανισμού και της γενικευμένης αδιαφορίας, ο Γκορμπατσόφ είχε πειστεί ότι έπρεπε να γίνουν αλλαγές στη χώρα. «Δεν μπορούμε να ζήσουμε άλλο έτσι», συμφώνησαν ψιθυριστά σε έναν περίπατο, με τον πιστό του σύμμαχο Εντουαρντ Σεβαρνάτζε, τον οποίο διόρισε στη θέση του υπουργού Εξωτερικών.
 
Αλλά οι αλλαγές που είχε υπόψιν του ο Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς ήταν περιορισμένες. Οι δύο λέξεις κλειδιά ήταν η «περεστρόικα» (ανασυγκρότηση) και η «γκλάσνοστ» (διαφάνεια). Η πρώτη ήταν απαραίτητη στην οικονομία, γιατί στη χώρα που έστελνε ανθρώπους στο φεγγάρι έλλειπαν ακόμη και τα χαρτιά υγείας. Με τη διαφάνεια, δεν είχε υπόψιν του, ένα δημοκρατικό κοινοβουλευτικό σύστημα όπως της Δύσης. Αλλά την έκθεση στη δημόσια σφαίρα των σοβαρών αδυναμιών της οικονομίας και της διαφθοράς, ώστε να διορθωθούν τα κακώς κείμενα.
 
Γνήσιο παιδί του κομουνισμού, ο νέος γενικός γραμματέας δεν ήταν αντικειμενικά σε θέση να εκτιμήσει ότι το σύστημα που είχε παραλάβει δεν ήταν δυνατό να μεταρρυθμιστεί. Ίσως η τελευταία ευκαιρία για κάτι τέτοιο είχε συντριβεί από τα τανκ, που έστειλε τέτοιες μέρες το 1968 ένας  προκάτοχος του, ο Λεονίντ Μπρέζνιεφ στην Τσεχοσλοβακία. Μία χώρα με δημοκρατικές παραδόσεις και ισχυρή οικονομία πριν τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου θα μπορούσε να οικοδομηθεί ένας «σοσιαλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο».
 
Στην κοινωνικά-δημοκρατικά υπανάπτυκτη, αχανή Ρωσία, επίκεντρο μιας αυτοκρατορίας όπου η πίστη στα κομουνιστικά ιδεώδη είχε αντικατασταθεί από τη βίαια επιβολή, κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο. Με την παραμικρή ρωγμή άνοιξε ο ασκός του Αιόλου και οι άνεμοι που ξεχύθηκαν ήταν αδύνατο να τεθούν υπό έλεγχο. Από τις βαλτικές χώρες που ζητούσαν ανεξαρτησία και τις ένοπλες  συγκρούσεις που ξέσπασαν  μέσα στην ίδια τη Σοβιετική Ενωση, όπως ανάμεσα στις σοβιετικές δημοκρατίες του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, μέχρι την Πολωνία ή την Ουγγαρία, όπου αργά ή γρήγορα ξεκίνησαν φυγόκεντρες τάσεις.
 
Αλλά  στον Γκορμπατσόφ, ακόμη και στις δύσκολες ιστορικές στιγμές με τις οποίες βρέθηκε αντιμέτωπος, η ιστορία πρέπει να του πιστώσει ότι ποτέ δεν θέλησε να γυρίσει πίσω. Είχε ο ίδιος παραχωρήσει μέρος της απόλυτης, μοναδικής στον πλανήτη, εξουσίας που απολάμβανε  τότε ο γενικός γραμματέας και δεν κατέφυγε σε αντιδημοκρατικά μέτρα για να την αποκτήσει ξανά. Αντίθετα στην πιο κρίσιμη στιγμή της καριέρας του, την πτώση του τείχους του Βερολίνου και την επανένωση των Γερμανιών, δεν θέλησε να καταφύγει στη βία και να ξαναρχίσει τον ψυχρό πόλεμο. 
 
Σε μια συνέντευξη που είχα μαζί του, ο Γκορμπατσόφ δεν αρνήθηκε ένα είδος «ιστορικής αφέλειας», δικής του και της μικρής ομάδας των μεταρρυθμιστών που συγκρότησαν το νέο σύστημα εξουσίας, μέχρι τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης τον Δεκέμβριο του 1991. Στάθηκε αφελής πιστεύοντας ότι ο στρατός, μετά την απώλεια της Ανατολικής Γερμανίας και το «βαθύ κόμμα » που σταδιακά έχανε τα προνόμια του, θα έμεναν αδρανείς: αντίθετα, οργάνωσαν το πραξικόπημα τον Αυγουστο της ιδίας χρονιάς -πραξικόπημα φιάσκο αλλά ενδεικτικό της ανικανότητας τους- και το οποίο οδήγησε στην πτώση του ίδιου.
 
Αφελής στάθηκε επίσης όταν από τον Αμερικανό πρόεδρο Μπους τον Α μέχρι τον Γερμανό καγκελάριο Χέλμουτ Κόλ, σύσσωμοι οι δυτικοί ηγέτες ορκίζονταν ότι το ΝΑΤΟ δεν θα επεκτεινόταν «ούτε μια ίντσα ανατολικά». Τους πίστεψε αφελώς για να δει, στα ύστερα χρόνια της ζωής του, τους αλαζόνες νικητές του ψυχρού πολέμου να ξεκινούν ένα νέο. Με στρατηγικό αποτέλεσμα τη σημερινή σφαγή στην Ουκρανία και τα δεινά που μόλις ξεκίνησαν για την Γηραιά Ηπειρο. Ο Γκορμπατσόφ ήταν οπαδός μιας νέας αρχιτεκτονικής ειρήνης, μιας Ευρώπης «από την Πορτογαλία μέχρι τα Ουράλια », στην οποία θα εντασσόταν και μια δημοκρατική, ανοιχτή στον κόσμο Ρωσία, χωρίς ηγέτες και δικτατορίες τύπου Πούτιν.
 
Η ιστορική αποτίμηση του  Γκορμπατσόφ  επίσης βρίθει παρεξηγήσεων. Οι αμετανόητοι κομουνιστές δεν διστάζουν να τον αποκαλούν « πράκτορα της Δύσης» , λες και οι αυτοκρατορίες μπορεί να πέφτουν από έναν πράκτορα του εχθρού. Οι φίλοι του στη Δύση στέκονται μόνο στο γεγονός ότι δεν κατέφυγε στη βία και τα πυρηνικά, όταν κινδύνευσε η εξουσία του και η Σοβιετική Ενωση.
 
Ελάχιστοι βλέπουν τον πραγματικό Μιχαήλ Σεργκέγιεβιτς. Εναν άνθρωπο που πίστευε πραγματικά στις ιδέες της ειρήνης και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Εναν ηγέτη με πρωτοφανείς για την εποχή και την συγκυρία που τον «γέννησε» ευαισθησίες, αυτές που έχει κάθε αυθεντικός αριστερός άνθρωπος.
 
Συχνά οι καλές προθέσεις δεν αρκούν και ενίοτε οδηγούν στην κόλαση, αυτή που έζησαν οι πολίτες που υπέστησαν τα δεινά των νεοφιλελεύθερων θεραπειών σοκ, οι οποίες επιβλήθηκαν σε όλο το πρώην ανατολικό μπλοκ και των πολέμων που ξέσπασαν. Αλλά μόλις τριάντα και κάτι χρόνια μετά, είναι πρόωρη η αποτίμηση ενός ανθρώπου που άλλαξε τόσο την ιστορία,  όσο ένας παλιότερος προκάτοχος του στην θέση του γενικού γραμματέα.